پیش از آشنایی با سیاتیک لازم است که با آناتومی ستون فقرات آشنا شویم. ستون فقرات از 26 استخوان تشکیل شده است و در بین این استخوان‌ها، تعدادی غضروف حلقوی شکل قرار گرفته است که به آنها دیسک گفته می‌شود. اگر به علت بیرون زدگی دیسک بین‌مهره‌ای، فشار بر روی نخاع و اعصاب نخاعی وارد شود، فرد آن را به صورت یک درد تیرکشنده در مسیر آن عصب (که عمدتا به سمت پاها حرکت می‌کند)، حس می‌کند. این دردها را عموما دردهای سیاتیکی می‌نامند. فرد مبتلا به این گونه دردها بهتر است که به یک متخصص جراحی مغز و اعصاب مانند دکتر محمود یزدان پناهی مراجعه نماید. برای آشنایی بیشتر با ایشان و مشاهده ویدئوهای مرتبط در این زمینه می‌توانید پیج اینستاگرام دکتر یزدان پناهی را دنبال کنید.
درخواست مشاوره رایگان
برای دریافت مشاوره اولیه توسط دکتر یزدان پناهی فرم زیر را پر کنید.
سیاتیک چگونه به وجود می‌آید؟
مشکلات مرتبط با دیسک کمر، عمدتا در دیسک‌های تحتانی رخ می‌دهد و می‌تواند باعث اِعمال فشار بر روی عصب سیاتیک گردد. سیاتیک بزرگ‌ترین عصب بدن است و علائم آن در ادامه توضیح داده خواهد شد.
علاوه بر پارگی دیسک کمر، علل دیگری، مثل تنگی کانال نخاعی، شکستگی مهره‌ها، تومورها و… نیز می‌توانند باعث ایجاد سیاتیک شوند.
علائم دیسک کمر و سیاتیک
گفتیم که پارگی دیسک کمر، منجر به اعمال فشار بر روی عصب سیاتیک می‌شود و علائمی را برای فرد به وجود می‌آورد.
این علائم عبارتند از:
- کمردرد: شایع‌ترین علامت این بیماران درد کمر است و حالت تیرکشنده (شبیه به برق‌گرفتگی) دارد. کمر درد این بیماران وضعیتی (پوزیشنال) است؛ یعنی در یکسری وضعیت‌های بدنی خاص، درد آنها تشدید می‌شود؛ مثلا زمانی که به جلو خم شوند و به همین دلیل است که این بیماران از خم شدن به جلو پرهیز می‌کنند. همچنین این بیماران، به سمتی که درد دارند خم می‌شوند و درد آنها با خم شدن به سمت مخالف تشدید می‌گردد. درد این بیماران در وضعیت نشسته تشدید می‌شود و به‌همین دلیل تمایل به دراز کشیدن دارند.
- درد در اندام تحتانی (پاها): با توجه به اینکه اعصاب منشا گرفته از کمر، به‌سمت پاها حرکت می‌کنند، زمانی که به علت دیسک کمری اعصاب فرد تحت فشار قرار گیرد، علائم بیمار در اندام تحتانی ظاهر می‌گردد. یکی از این علائم وجود درد تیرکشنده در اندام تحتانی (که از لگن، ران و ساق گذشته و ممکن است که به کف پای بیمار هم برسد) است که به این درد، سیاتیک گفته می‌شود. درد این بیماران عمدتا به‌صورت یکطرفه است.
- بی‌حسی: بعلت تحت فشار قرار گرفتن عصب، ممکن است که فرد در قسمت‌های مختلفی از اندام تحتانی دچار بی‌حسی گردد.
- ضعف عضلانی: ممکن است که نیروی عضلات فرد در اندام تحتانی کاهش پیدا کند. این مورد هم به علت تحت فشار قرار گرفتن اعصاب است.
- بی‌اختیاری در دفع ادرار و اجابت مزاج: زمانی که میزان پارگی خیلی شدید باشد، می‌تواند بر نخاع هم فشار وارد کند. در این صورت فرد ممکن است که کنترل دفع خود را از دست دهد و دچار بی‌اختیاری گردد.
بیرون‌زدگی و پارگی دیسک درجات مختلفی دارد. در مواردی که بیرون‌زدگی دیسک خفیف باشد، تا 33% موارد هیچ‌گونه علامتی در فرد دیده نمی‌شود؛ این موارد به‌صورت اتفاقی در تصویربرداری‌ها تشخیص داده می‌شوند. از معدود علائم دیسک کمر خفیف، می‌توان به کمردرد اشاره نمود و این بیماران عمدتا علامت دیگری ندارند.
اگر شدت پارگی شدیدتر باشد، فرد ممکن است دچار درد، بی‌حسی و ضعف در اندام تحتانی گردد. این علائم عمدتا یکطرفه است (یعنی فقط در یک پا این علائم ایجاد می‌گردد).
در موارد خیلی شدید (مثل زمانی که به کمر فرد ضربه وارد شده باشد) ممکن است که بر نخاع هم فشار وارد شود که در این صورت درد، بی‌حسی و ضعف به صورت دوطرفه در فرد ایجاد می‌گردد. همچنین این افراد دچار بی‌اختیاری هم می‌شوند و ممکن است در ناحیه‌ی تناسلی دچار بی‌حسی و احساس سوزن سوزن شدن شوند. قسمت‌های تحتانی تنه هم ممکن است که دچار بی‌حسی گردد.
| بیشتر بخوانید: مدت زمان استراحت بعد از عمل دیسک کمر |
علائم سیاتیک در زنان
شیوع مشکلات مرتبط با دیسک کمر و سیاتیک، در بارداری شایع‌تر می‌باشد و علائم این افراد، تفاوتی با مطالبی که پیش‌تر گفته شد، ندارد. همچنین در خانم‌هایی که مبتلا به چاقی هستند، شیوع سیاتیک بیشتر است.
ورزش سیاتیک کمر
برخی ورزش‌ها و حرکات اصلاحی برای دیسک کمر و سیاتیک مفیدند و به بهبود بیمار کمک شایانی می‌کنند. برخی از این حرکات اصلاحی عبارتند از:
ورزش شماره یک:
- به پشت دراز بکشید.
- یک دست خود را در زیر قوس کمر خود جا دهید.
- شکم خود را به داخل فشار دهید و برای 10 ثانیه نگه دارید.
- این فعالیت را برای 10 بار تکرار کنید.
ورزش شماره دو:
- به پشت روی زمین دراز بکشید.
- پای راست خود را به داخل شکم خود جمع کنید و دستان خود را دور زانو حلقه کرده و نگه دارید.
- این وضعیت را برای 10 ثانیه حفظ نمایید.
- همین کار را با پای چپ خود تکرار کنید و 10 ثانیه نگه دارید.
- این فعالیت را برای 10 بار تکرار نمایید.
ورزش شماره سه:
- بر روی شکم خود دراز بکشید.
- پاهای خود را کاملا راست بر روی زمین دراز کنید و دستان خود را هم به موازات بدن خود، بر روی زمین قرار دهید.
- سر و گردن خود را بالا بیاورید و برای 10 ثانیه نگه دارید.
- این فعالیت را برای 10 بار تکرار کنید.
ورزش شماره چهار:
- بر روی شکم خود دراز بکشید.
- دست‌های خود را از آرنج خم کنید و زیر شانه‌های خود قرار دهید.
- مثل حالت شنو رفتن (Push ups) ، شانه‌های خود را بالا بیاورید؛ در حالی که کمر و لگن شما روی زمین قرار دارد.
- این وضعیت را برای 30 ثانیه حفظ کنید.
- این فعالیت را چندین بار در روز به مدت 5 تا 10 دقیقه تکرار کنید.
ورزش شماره پنج:
- بر روی شکم خود دراز بکشید. به طوری که پاهای شما کاملا راست باشد.
- پای خود را از زانو خم کنید و سعی کنید که کف پای خود را به سمت باسن خود نزدیک نمایید.
- این وضعیت را برای 10 ثانیه نگه دارید.
- همین فعالیت را با پای دیگر خود هم انجام دهید و این وضعیت را برای 10 ثانیه حفظ کنید.
- این فعالیت را 10 بار تکرار کنید.
| دیگران می خوانند: شکستگی مهره کمر |
ورزش سیاتیک پای راست
حرکات اصلاحی فوق‌الذکر، برای درگیری هر دو پا مفیدند و برای سیاتیک پای راست هم می‌توان از آنها استفاده کرد.
درمان سیاتیک
عمده‌ی موارد پارگی خفیف تا متوسط دیسک کمر، بدون نیاز به عمل جراحی، تا حد خیلی زیادی بهبود می‌یابند. در بیش از 90% موارد بهبودی حاصل می‌شود و فقط کمتر از 10% موارد به جراحی نیاز پیدا می‌کنند. حدود 66% افراد ظرف مدت 6 ماه تا حد خیلی زیادی بهبود می‌یابند. با استراحت کردن، فشار از روی دیسک برداشته می‌شود و این دیسک به سر جای خود باز می‌گردد و فشارِ ایجاد شده از روی عصب برداشته شود. به‌رغم مفید بودن استراحت، توصیه نمی‌شود که بیماران برای مدتی بیش از 48 ساعت در بستر استراحت کنند؛ چون عملکرد قلبی و ریوی فرد کاهش پیدا می‌کند و مشکلاتی مثل پوکی استخوان و آمبولی ریوی برای فرد ایجاد می‌شود؛ ولی فرد باید از انجام فعالیت‌های بدنی سنگین تا زمان بهبودی کامل پرهیز کند. در این مدت، استفاده از داروهای مسکن می‌تواند درد بیمار را کنترل کند.
آب درمانی دیسک کمر یکی دیگر از روش‌هایی است که پزشکان به بیماران خود توصیه می‌کنند. به بیمار گفته می‌شود که به استخر برود؛ ولی شنا نکند و صرفا در آب راه برود. این حرکت، منجر به سبک شدن وزن بدن و ترمیم در رفتگی و پارگی دیسک می‌شود.
بهترین قرص برای درد سیاتیک
استفاده از مسکن‌ها برای کنترل درد بیمارانِ دچار مشکلات مرتبط با دیسک (اعم از دیسک گردن و کمر)، بسیار رایج و موثر می‌باشد. برخی از انواع مسکن‌های پرکاربرد و شایع در این زمینه عبارتند از:
- استامینوفن
- NSAID ها مثل: ملوکسیکام، پیروکسیکام، ناپروکسن، دیکلوفناک، ایبوپروفن و…
- مخدرها مثل: کدئین، مورفین، متادون، و…
- کورتون‌ها مثل: پردنیزولون، آمپول دگزامتازون و…
در موارد خفیف می‌توان از استامینوفن یا NSAID استفاده کرد. به علت عوارض گوارشی ناشی از NSAID ها، ممکن است از داروهای ضد اسید مثل امپرازول یا فاموتیدین استفاده شود.
استفاده از مخدرها فقط در موارد شدید توصیه می‌گردد. استفاده از مخدرها باید کوتاه‌مدت و تحت نظارت پزشک باشد. استفاده طولانی‌مدت از مخدرها منجر به ایجاد وابستگی در فرد می‌گردد. این داروها منجر به ایجاد خواب‌آلودگی می‌شوند؛ لذا، پس از مصرف این داروها باید از رانندگی کردن پرهیز نمود.
کورتون‌ها می‌توانند مفید باشند ولی به‌دلیل عوارضی که در صورت استفاده طولانی‌مدت ایجاد می‌کنند مورد تایید نیستند. برخی از عوارض کورتون‌ها عبارتند از: دیابت، فشار خون، پوکی استخوان و… .
| بیشتر بخوانید: جراحی دیسک کمر با لیزر |
درمان سیاتیک کمر
در مورد درمان سیاتیک کمر پیش‌تر توضیح داده شد و اصول کلی درمان به صورت زیر است:
- در مواردی که درد بیمار خفیف است، بیمار با کمک استراحت و استفاده از مسکن بهبود می‌یابد.
- در مواردی که درد بیمار شدید باشد و یا با کمک مسکن‌ها بهبود نیابد، نیاز به جراحی دیسک کمر پیدا می‌کنیم که در این جراحی، دیسک آسیب دیده خارج می‌گردد و به جای آن، پروتز کار گذاشته می‌شود.
درمان سیاتیک پای راست
درمان سیاتیک پای راست، تفاوتی با مطالب فوق‌الذکر ندارد و با کمک اصول گفته شده، بیماران تحت درمان قرار می‌گیرند.
درمان سیاتیک پای چپ
درمان سیاتیک پای چپ نیز، از اصول گفته شده تبعیت می‌کند و می‌توان با مسکن‌ها، NSAID ها و سایر داروها دردهای آن را کنترل کرد. در صورتی که دردهای سیاتیکی با دارو درمانی کنترل نشدند، بهتر است حتما توسط یک جراح مغز و اعصاب معاینه شده و از نظر ابتلا به سایر بیماری‌ها بررسی شوید.
بهبود سیاتیک، با درمان دیسک کمر بدون جراحی
اگر از سیاتیک رنج می‌برید، از طریق درمان‌های بدون جراحی و غیر تهاجمی می‌توانید علائم را تا حدود زیادی کاهش داده و به بهبود وضعیت سلامتی خود کمک کنید. از جمله مهم‌ترین اقدامات برای درمان دیسک کمر بدون جراحی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
فیزیوتراپی
تمرینات توانبخشی، کششی، اصلاحی، تقویتی و تکنیک‌های ماساژ باعث می‌شوند تا عضلات کمر تقویت شده، انعطاف پذیری و دامنه حرکتی آنها افزایش پیدا کند.
مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی
این داروها مسکن‌های مفیدی هستند که با بهبود اسپاسم عضلانی به کاهش درد و التهاب کمک می‌کنند.
کمپرس گرم و سرد
استفاده از کمپرس یخ و گرم می‌تواند درد و التهاب موثر باشد.
اصلاح حرکت
آموزش رفتارهای صحیح هنگام نشستن، ایستادن و بلند کردن اجسام به صورت اصولی می‌تواند از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کرده و درد را بهبود بخشد.
گرفتگی عضلات کمر با سیاتیک ارتباطی دارد؟
عصب سیاتیک از قسمت پایینی کمر و باسن به سمت پایین پاها کشیده شده است. این عصب به دلایل مختلفی از جمله کشیدگی ماهیچه‌ها، آسیب‌های ورزشی، استرس و فشار ناگهانی به عضلات کمر، ضعف عضلات پشت و مشکلات اساسی در ستون فقرات ممکن است دردناک شود. گرفتگی عضلات کمر یکی دیگر از دلایل اصلی درد سیاتیک است.
اگر گرفتگی عضلات کمر شدید باشد درد غیر قابل تحمل خواهد بود و این نشستن، ایستادن و حتی راه رفتن را بسیار سخت می‌کند. اسپاسم یا گرفتگی عضلانی به معنی سفت شدن ماهیچه‌ها در این بخش از بدن است و ممکن است با دردهای خفیف تا شدید همراه باشد.
ورزش سیاتیک کمر
تمرینات ورزشی اصول یکی از راهکارهای مهم برای کاهش درد و التهاب عصب سیاتیک است؛ البته به شرط آنکه تمرینات زیر نظر پزشکان متخصص برنامه‌ریزی و اجرا شود. ورزش برای دیسک کمر شامل موارد زیر است:
- کشش همسترینگ ایستاده
- کشش زانو تا سینه دراز کش
- بالا و پایین آوردن شانه
- تمرینات مختلف ورزشی با توپ
- حرکت پینه دوز
- تمرینات مکنزی
- خم شدن به پشت
- ورزش شیب لگن
- کشش عمقی عضلات گلوتئال
- قرار گرفتن در وضعیت سجده یا وضعیت بچه
- چرخش به راست و چپ با یک زانو
- چرخیدن به راست و چپ در حالت نشسته
- نشستن روی صندلی و قرار دادن پا به شکل عدد ۴ انگلیسی
درد در پاها و علائم سیاتیک
دیسک کمر و درد پاها ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند. در واقع اکثر افرادی که از دیسک کمر رنج می‌برند مرتب از درد ساق و مچ انگشتان پا شکایت دارند. عصب سیاتیک در قسمت ساق و مچ پا به اعصاب کوچک‌تری منشعب می‌شود؛ به همین دلیل ممکن است افراد علاوه بر گرفتگی کمر، درد در پاها را نیز تجربه کنند.
این درد می‌تواند به صورت متناوب یا مقطعی باشد. همچنین فرد ممکن است در پشت ساق پا احساس سوزن سوزن شدن، بی‌حسی یا گزگز داشته باشد. ضعف در عضلات پا نیز از دیگر علائم درد سیاتیک است. شدت درد می‌تواند خفیف تا شدید باشد. تغییر وضعیت بدن مانند ایستادن، خم شدن، چرخش به طرفین یا حتی سرفه کردن می‌تواند درد پا ناشی از دیسک کمر را بدتر کند.
جدیدترین امار سیاتیک در سال 2024
در سال 2024، اطلاعات جدیدی در مورد شیوع و تأثیرات سیاتیک ارائه شده است؛ طبق آمار، بین 5 تا 10 درصد از افرادی که از درد پایین کمر رنج می‌برند، سیاتیک دارند؛ همچنین، حدود 40 درصد از افراد در طول زندگی خود دچار سیاتیک می‌شوند، که این میزان با افزایش سن افزایش می‌یابد.
چه تفاوتی بین سیاتیک و درد پایین کمر وجود دارد؟
اصلی‌ترین تفاوت‌هایی که بین این دو بیماری وجود دارد عبارت است از: نوع درد و محل درد؛ برای مثال در سیاتیک درد از کمر به پاها منتشر می‌شود و در صورتی که در درد پایین کمر، درد عمدتاً محدود به ناحیه کمر است. در رابطه با محل درد نیز لازم است بدانید، در سیاتیک درد سوزشی یا شوک الکتریکی که به پاها گسترش می‌یابد و در درد ناحیه پایین کمر، درد متنوع بوده به شکلی که می‌تواند مزمن یا حاد باشد و معمولاً به پاها نمی‌زند.
منابع:
