دیسک بین‌مهره‌ای، ساختاری حلقوی از جنس غضروف است که در بین مهره‌ها قرار گرفته‌است. این دیسک ساختاری انعطاف‌پذیر دارد و به مهره‌ها اجازه می‌دهد که بر روی یکدیگر حرکت کنند. به علت وجود همین دیسک است که ما می‌توانیم کمر یا گردن خود را حرکت دهیم.
دیسک بین‌مهره‌ای از دو قسمت تشکیل شده‌است:
- قسمت داخلی که متشکل از یک هسته ژلاتینی تشکیل است.
- قسمت خارجی که از جنس رشته‌های پروتئینی محکم است.
زمانی که بر روی ستون مهره‌ها، فشار مضاعفی اعمال گردد، باعث میشود که دیسک از جای خود بیرون بزند که به آن، بیرون‌زدگی یا فتق دیسک می‌گویند. همچنین، ممکن است که قسمت خارجی دیسک کمر پاره شود و هسته‌ی ژلاتینیِ داخل آن، خارج گردد که به این وضعیت پارگی دیسک کمر می‌گویند.
همه‌ی دیسک‌ها ممکن است که دچار بیرون‌زدگی یا پارگی شوند؛ ولی شیوع این اختلالات در دیسک‌های کمری بیشتر است؛ چون این دیسک‌ها وزن بیش‌تری را تحمل می‌کنند. دو دیسکی که در انتهای ستون فقرات قرار گرفته‌اند، بیش‌ترین احتمال پارگی را دارند.
در این مطلب از وب سایت دکتر محمود یزدان پناهی به موضوع پارگی دیسک کمر، عوارض و روش های درمان آن می پردازیم، تا انتها همراه ما باشید.
درخواست مشاوره رایگان
برای دریافت مشاوره اولیه توسط دکتر یزدان پناهی فرم زیر را پر کنید.
چه زمانی دیسک دچار بیرون‌زدگی یا پارگی می‌گردد؟
- زمانی که فرد جسم سنگینی را بلند کند و بر کمر خود فشار بیاورد.
- زمانی که به کمر ضربه وارد شود؛ مثلا سقوط از ارتفاع یا تصادف با اتوموبیل
- اگر فرد مبتلا به چاقی باشد، بعلت وزن بدن، ممکن است که بدون وجود یک ضربه یا فشار خارجی، دچار بیرون‌زدگی دیسک شود. هرچه وزن فرد بیشتر باشد، احتمال بیرون‌زدگی دیسک افزایش پیدا خواهد کرد.
چه افرادی در معرض پارگی دیسک هستند؟
افراد چاق: همانطور که توضیح داده شد، هر چه وزن فرد بیشتر باشد، شیوع مشکلات مرتبط با دیسک کمری بیشتر میشود.
افراد میانسال: با افزایش سن، قسمت خارجی دیسک سست میشود و به‌همین دلیل، احتمال اینکه دیسک پاره شود و هسته‌ی ژلاتینیِ موجود در دیسک بیرون بزند، افزایش پیدا می‌کند.
در کودکان و نوجوانان، به علت محکم بودن قسمت خارجی دیسک، احتمال پارگی بسیار کم است. حائز اهمیت است که در افراد مسن، بافت‌های مختلف دچار سفت‌شدگی می‌گردند. دیسک‌های کمری هم از این قاعده مستثنی نیستند و قسمت خارجی دیسک با افزایش سن سفت میشود؛ در نتیجه احتمال پارگی دیسک در افراد مسن نسبت به افراد میانسال کمتر است.
افرادی که شغل آن‌ها به گونه‌ای است که باید برای ساعت‌های متوالی یکجا بنشینند مثل رانندگان تاکسی یا کارمندان
افرادی که در وضعیت (Position) نامناسبی می‌نشینند.
همچنین مطالعات نشان داده‌‌است که شیوع مشکلات مرتبط با دیسک کمری، با مصرف سیگار افزایش می‌یابد.
پارگی دیسک کمر چه علائمی دارد؟
گفتیم که هر دیسک، از یک هسته‌ی ژلاتینی و یک حلقه‌ی پروتئینی محکم در اطراف تشکیل شده است. در پارگی دیسک، هسته‌ی ژلاتینی بیرون می‌زند. شایع‌ترین محل ایجاد پارگی، قسمت خلفی دیسک است و در خلف دیسک‌ها، نخاع قرار گرفته‌است؛ در نتیجه، پارگی دیسک می‌تواند بر نخاع و اعصاب نخاعی فشار وارد کند و یکسری علائم نورولوژیک برای فرد ایجاد کند.
این علائم عبارتند از:
- کمردرد: شایع‌ترین علامت این بیماران درد کمر است و حالت تیرکشنده (شبیه به برق‌گرفتگی) دارد. کمر درد این بیماران وضعیتی (پوزیشنال) است؛ یعنی در یکسری وضعیت‌های بدنی خاص، درد آن‌ها تشدید میشود؛ مثلا زمانی که به جلو خم شوند و به‌همین دلیل است که این بیماران از خم شدن به جلو پرهیز می‌کنند. همچنین این بیماران، به سمتی که درد دارند خم می‌شوند و درد آن‌ها با خم شدن به سمت مخالف تشدید می‌گردد. درد این بیماران در وضعیت نشسته تشدید میشود و به‌همین دلیل تمایل به دراز کشیدن دارند.
- درد در اندام تحتانی (پاها) : با توجه به اینکه اعصاب منشا گرفته از کمر، به‌سمت پاها حرکت می‌کنند، زمانی که به‌علت دیسک کمری اعصاب فرد تحت فشار قرار گیرد، علائم بیمار در اندام تحتانی ظاهر می‌گردد. یکی از این علائم وجود درد تیرکشنده در اندام تحتانی (که از لگن، ران و ساق گذشته و ممکن است که به کف پای بیمار هم برسد) است. درد این بیماران عمدتا به‌صورت یکطرفه است.
- بی‌حسی: بعلت تحت فشار قرار گرفتن عصب، ممکن است که فرد در قسمت‌های مختلفی از اندام تحتانی دچار بی‌حسی گردد.
- ضعف عضلانی: ممکن است که نیروی عضلات فرد در اندام تحتانی کاهش پیدا کند. این مورد هم به علت تحت فشار قرار گرفتن اعصاب است.
- بی‌اختیاری در دفع ادرار و اجابت مزاج: زمانی که میزان پارگی خیلی شدید باشد، می‌تواند بر نخاع هم فشار وارد کند. در این صورت فرد ممکن است که کنترل دفع خود را از دست دهد و دچار بی‌اختیاری گردد.
بیرون‌زدگی و پارگی دیسک درجات مختلفی دارد. در مواردی که بیرون‌زدگی دیسک خفیف باشد، تا 33% موارد هیچگونه علامتی در فرد دیده نمی‌شود؛ این موارد به‌صورت اتفاقی در تصویربرداری‌ها تشخیص داده می‌شوند.
در صورتی که علائم پارگی دیسک را در خود مشاهده می‌کنید حتما باید توسط پزشک ویزیت شوید. جراح مغز و اعصاب می‌تواند مشکل شما را با تجویز داروهای مناسب و عمل جراحی برطرف کند. دکتر محمود یزدان پناهی با سابقه درخشان در جراحی پارگی دیسک، پیشنهاد تیم ما است.
اگر شدت پارگی شدیدتر باشد، ممکن است که فرد دچار کمردرد شود ولی هیچگونه علامتی در اندام تحتانی دیده نشود.
اگر شدت پارگی باز هم شدیدتر باشد، فرد ممکن است دچار درد، بی‌حسی و ضعف در اندام تحتانی گردد. این علائم عمدتا یکطرفه هستند (یعنی فقط در یک پا این علائم ایجاد می‌گردد) .
در موارد خیلی شدید (مثل زمانی که به کمر فرد ضربه وارد شده‌است) ممکن است که بر نخاع هم فشار وارد شود که در این صورت درد، بی‌حسی و ضعف به صورت دوطرفه در فرد ایجاد می‌گردد. همچنین این افراد دچار بی‌اختیاری هم می‌شوند و ممکن است در ناحیه‌ی تناسلی دچار بی‌حسی و احساس سوزن سوزن شدن شوند. قسمت‌های تحتانی تنه هم ممکن است که دچار بی‌حسی گردد.
عوارض پارگی دیسک کمر
اگر پارگی دیسک کمری شدید باشد و اقدامات درمانی مناسب (که در این موارد عمدتا شامل جراحی است) در زمان مناسب برای فرد صورت نگیرد، می‌تواند منجر به ایجاد عصبی پایدار برای فرد شود؛ یعنی ممکن است که پای بیمار برای همیشه بی‌حس و دچار فلجی شود.
این حالت عمدتا در زمانی که نخاع تحت فشار قرار گیرد، ایجاد میشود؛ به‌همین دلیل، زمانی که شک به تحت فشار قرار گرفتن نخاع داشته باشیم (مثلا اگر بیمار دچار بی‌اختیاری شود) ، باید سریعا تحت عمل جراحی قرار گیرد. اگر پزشک در انجام عمل جراحی تعلل کند، ممکن‌است که هر دو پای بیمار کاملا بی‌حس و فلج شود و دچار بی‌اختیاری مادام‌العمر گردد.
آیا پارگی دیسک کمر ترمیم میشود؟
عمده‌ی موارد پارگی خفیف تا متوسط دیسک کمر، بدون نیاز به عمل جراحی، تا حد خیلی زیادی بهبود می‌یابند. در بیش از 90% موارد بهبودی حاصل میشود و فقط کمتر از 10% موارد به جراحی نیاز پیدا می‌کنند.
مدت زمان ترمیم پارگی دیسک کمر
حدود 66% افراد ظرف مدت 6 ماه تا حد خیلی زیادی بهبود می‌یابند.
آیا پارگی دیسک کمر با استراحت خوب می شود؟
با استراحت کردن، فشار از روی ماده‌ی ژلاتینی برداشته خواهد شد و این ماده می‌تواند به سر جای خود بازگردد و فشارِ ایجاد شده بر روی عصب برداشته شود. به‌رغم مفید بودن استراحت، توصیه نمی‌شود که بیماران برای مدتی بیش از 48 ساعت در بستر استراحت کنند؛ چون عملکرد قلبی و ریوی فرد کاهش پیدا می‌کند و مشکلاتی مثل پوکی استخوان و آمبولی ریوی برای فرد ایجاد میشود؛ ولی فرد باید از انجام فعالیت‌های بدنی سنگین تا زمان بهبودی کامل پرهیز کند. در این مدت، استفاده از داروهای مسکن می‌تواند درد بیمار را کنترل کند.
درمان پارگی دیسک کمر بدون عمل
هیچ درمان دارویی‌ای برای دیسک کمر تا بحال شناخته نشده‌است و داروهایی که برای بیمار تجویز میشود، همگی مسکن هستند تا درد بیمار را (در زمانی که دیسک خودبخود رو به بهبودی است) کنترل کنند.
داروهای مسکنی که استفاده می‌شوند عبارتند از:
- استامینوفن
- NSAID ها مثل: ملوکسیکام، پیروکسیکام، ناپروکسن، دیکلوفناک، ایبوپروفن و…
- مخدرها مثل: کدئین، مورفین، متادون، فنتانیل، پنتازوسین و…
- کورتون‌ها مثل: پردنیزولون، آمپول دگزامتازون و…
در موارد خفیف می‌توان از استامینوفن یا NSAID استفاده کرد. به علت عوارض گوارشی ناشی از NSAID ها، ممکن است از داروهای ضد اسید مثل امپرازول یا فاموتیدین استفاده شود.
استفاده از مخدرها فقط در موارد شدید توصیه می‌گردد. استفاده از مخدرها باید کوتاه‌مدت و تحت نظارت پزشک باشد. استفاده طولانی‌مدت از مخدرها منجر به ایجاد وابستگی در فرد می‌گردد. این داروها منجر به ایجاد خواب‌آلودگی می‌شوند؛ لذا، پس از مصرف این داروها باید از رانندگی کردن پرهیز نمود.
کورتون‌ها می‌توانند مفید باشند ولی به‌دلیل عوارضی که در صورت استفاده طولانی‌مدت ایجاد می‌کنند مورد تایید نیستند. برخی از عوارض کورتون‌ها عبارتند از: دیابت، فشار خون، پوکی استخوان و…
درمان پارگی دیسک کمر با ورزش
انجام یکسری از فعالیت‌های بدنی برای دیسک کمر مفیدند؛ یکی از این فعالیت‌ها به این صورت است که:
- بر روی شکم خود دراز بکشید
- دست‌های خود را از آرنج خم کنید و زیر شانه‌های خود قرار دهید
- مثل حالت شنو رفتن ( (Push ups، شانه‌های خود را بالا بیاورید؛ در حالی که کمر و لگن شما روی زمین قرار دارد.
- این وضعیت را برای 30 ثانیه حفظ کنید.
- این فعالیت را چندین بار در روز به مدت 5 تا 10 دقیقه تکرار کنید.
درمان پارگی دیسک کمر با جراحی
پس از 6 تا 8 هفته اگر علائم بیمار بهبود نیابد و درد بیمار با مسکن‌ها قابل کنترل نباشد، بیمار را تحت عمل جراحی قرار می‌دهند. در این عمل جراحی، دیسک آسیب دیده را خارج می‌کنند و به‌جای آن یک دیسک مصنوعی کار می‌گذارند.
آیا عمل پارگی دیسک کمر خطرناک است؟
جراحی دیسک کمری در کل یک جراحی کم‌خطر است ولی خطرات آن عبارتند از:
- عفونت محل جراحی
- خونریزی
- آسیب به عصب
- پارگی سخت‌شامه و نشت مایع مغزی نخاعی
در صورت رعایت نکات بهداشتی، ریسک عفونت تا حد خیلی زیادی کاهش پیدا می‌کند. سایر عوارض، جزو عوارض نادر در این عمل محسوب می‌شوند.
منابع:
اصول طب داخلی هاریسون 2022 ؛ فصل 14
جراحی عمومی لارنس ؛ فصل 28
درسنامه مغز و اعصاب؛ فصل 11
انجمن نخاع آمریکای شمالی (NASS)
