کمردرد دومین علت شایع مراجعه بیماران به مراکز درمانی می‌باشد و بیش از 80% مردم حداقل یک نوبت در طی زندگی خود، درد حاد کمر را تجربه کرده‌اند. همچنین کمردرد مهم‌ترین علت بروز ناتوانی در افراد زیر 45 سال را به خود اختصاص می‌دهد. کمردرد ممکن است در اثر بیرون زدگی دیسک کمر ایجاد شود. در صورتی که این موضوع اعصاب اندام تحتانی را درگیر کند ممکن است منجر به دیسک کمر و درد پاها یا بی حسی در پاها شود.
در این مطلب از سایت دکتر محمود یزدان پناهی ما فقط به مشکل دیسک کمر و درد پاها می‌پردازیم؛ منتهی پیش از ادامه بحث، لازم است که مقداری با ستون فقرات و ساختار آن آشنا شویم.
درخواست مشاوره رایگان
برای دریافت مشاوره اولیه توسط دکتر یزدان پناهی فرم زیر را پر کنید.
ساختار ستون فقرات
ستون فقرات از 26 استخوان تشکیل شده است و در بین این استخوان‌ها، تعدادی غضروف حلقوی شکل قرار گرفته است که به آن‌ها دیسک گفته می‌شود. یک قوس استخوانی از مهره‌ها به سمت عقب تشکیل می‌شود و قرار گرفتن این قوس‌ها روی هم یک کانال را ایجاد می‌کند که با توجه به قرارگیری نخاع در آن، به آن کانال نخاعی گفته می‌شود. اگر به علت بیرون‌زدگی دیسکِ بین‌مهره‌ای، فشار بر روی نخاع و اعصاب نخاعی وارد شود، فرد آن را به صورت یک درد تیرکشنده در مسیر آن عصب (که عمدتا به سمت پاها حرکت می‌کند)، حس می‌کند.
درد دیسک کمر به کجا می زند؟
مشکلات دیسک کمر یکی از شایع‌ترین علل کمردرد در سطح جهان می‌باشد و بیش‌تر از همه، افراد میانسال تا مسن را درگیر می‌کند. تقریبا سالانه از هر 50 نفر، یک نفر مبتلا به بیرون‌زدگی و چه بسا پارگی دیسک کمر می‌شود. عمده علل بیرون زدگی دیسک، کارهای فیزیکی سنگین مثل بلند کردن وسایل سنگین می‌باشد. همانطور که پیش‌تر توضیح داده شد، اگر دیسک کمری بیرون‌زدگی پیدا کند، می‌تواند بر روی نخاع و ریشه‌های اعصاب نخاعیِ آن ناحیه، فشار وارد کند. با توجه به این که این اعصاب به سمت پاها حرکت می‌کنند، علائم بیماری در پاها دیده می‌شود.
علائم دیسک کمر در پاها
علائم این بیماری شامل موارد زیر است:
- کمردرد: در موارد خفیفِ بیرون‌زدگی، فرد ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد یا صرفا به هنگام افزایش فشار داخل شکمی مثلا به‌هنگام عطسه، سرفه، اجابت مزاج و دفع ادرار، دچار کمردرد شود؛ ولی در موارد شدیدتر، بیمار یک درد نسبتا شدید و تیرکشنده را در محل بیرون‌‌زدگیِ دیسک، در کمر خود احساس می‌کند. معمولا درد بیمار با خم شدن به سمت جلو و طرفین بدتر می‌شود و لذا این افراد از خم کردن کمر خود اجتناب می‌کنند.
- درد در پاها: همانطور که اشاره شد، با توجه به اثر فشاری دیسک بر روی ریشه‌های اعصاب نخاعی، این اعصاب تحت فشار قرار می‌گیرند و علائمی را برای بیمار ایجاد می‌کنند. اگر بیرون‌زدگی دیسک کمر خفیف باشد، بیمار ممکن است هیچ‌گونه مشکلی در پاها نداشته باشد ولی اگر شدیدتر باشد، ممکن است به صورت یک درد تیرکشنده (گاهی بیماران آن را به برق‌گرفتگی تشبیه می‌کنند) به سمت پاها گسترش یاید.
- اختلال حسی در پاها: در موارد شدیدتر، با توجه به تحت فشار قرار گرفتن عصب، قسمت‌هایی از پوست که توسط آن عصب، عصب‌دهی می‌شود، بی‌حس می‌گردد.
- اختلال حرکتی در اندام‌ها: در موارد شدیدتر، همچنین عضلاتی که توسط عصبِ درگیر، عصب‌دهی می‌شوند دچار اختلال حرکتی و ضعف می‌شوند. برحسب الگوی انتشار درد، بی‌حسی و ضعف، پزشکان می‌توانند عصب درگیر و دیسکِ مسبب را شناسایی کنند و اقدامات لازم را انجام دهند که در ادامه راجع‌به این موضوع بیش‌تر صحبت خواهیم کرد.
- علائم فشار بر نخاع: در مواردی که بیرون‌زدگی دیسک خیلی شدید باشد، ممکن است که بر خود نخاع (علاوه بر ریشه‌های نخاعی) هم فشار وارد شود که علائم آن به صورت بی‌حسی و ضعف هر دو پا و همچنین بی‌اختیاری در دفع ادرار و اجابت مزاج است.
اگر با هر یک از مشکلات فوق دسته و پنجه نرم می‌کنید، یهتر است هر چه زودتر توسط دکتر متخصص یا فوق تخصص معاینه شوید. ما به شما دکتر محمود یزدان پناهی، بورد جراحی مغز و اعصاب و دیسک، معرفی می‌کنیم.
درد دیسک کمر به کدام پا می زند؟
عصب‌دهی تمام بدن به‌صورت قرینه است؛ فلذا در اطراف هر دیسک بین‌مهره‌ای، دو ریشه‌ی عصب قرار گرفته‌است که عصب سمت راست به پای راست و عصب سمت چپ به پای چپ حرکت می‌کند. پس اگر دیسک بین‌مهره‌ای به سمت راست بیرون‌زدگی پیدا کند، علائم آن را در پای راست می‌بینیم و اگر به سمت چپ بیرون‌زدگی داشته باشد، بروز علائم را در پای چپ شاهد خواهیم بود.
دیسک کمر و درد پشت زانو
همچنین دیسک‌ها در سطوح مختلفی ممکن است دچار بیرون‌زدگی شوند ولی دیسک‌های تحتانی، بیش از سایرین دچار این وضعیت می‌شوند (به علت فشار بیش‌تری که بر روی آن‌ها وجود دارد). با توجه به اینکه دیسک‌های مختلف در مجاورت با ریشه‌های اعصاب متفاوتی قرار دارند، می‌توانند علائم متفاوتی ایجاد کنند؛ به عنوان مثال:
- اگر 2 دیسک تحتانی دچار بیرون زدگی شوند، بر روی عصب سیاتیک فشار وارد می‌کنند و بیمار آن را به صورت درد تیرکشنده‌ای که از ناحیه‌ی پشت باسن، ران، زانو، ساق و کف پا عبور می‌کند، حس می‌کند. تبعا، علائم اختلال حسی و حرکتی هم در همین قسمت‌ها دیده می‌شود.
- ولی اگر 2 دیسک بالاتر دچار بیرون زدگی شود، بر روی عصب فمورال فشار وارد می‌شود که بیمار آن را به صورت یک درد تیرکشنده که از جلوی ران، زانو و ساق عبور می‌کند، توصیف می‌کند و علائم حسی و حرکتی هم در همین قسمت‌ها دیده می‌شود.
علت درد پای چپ از لگن به پایین
در صورتی که ریشه‌های عصبی نخاع در سمت چپ ستون فقرات توسط دیسک بیرون زده تحت فشار قرار بگیرند، درد پای چپ از لگن به پایین حس خواهد شد. توجه داشته باشید که در صورت احساس درد در خود لگن، بیمار باید از نظر درد ارجاعی که ممکن است از رباط‌های ستون مهره منشا بگیرد، معاینه شود.
علت تیر کشیدن پای راست
فشار آمدن بر ریشه‌های عصبی پنجم کمری و اول خاجی ممکن است دردهای تیر کشنده را به سمت پای راست یا چپ انتشار دهد. در صورتی که در حالت درازکش با بالابردن پای راست دچار درد شدید می‌شوید، می‌توان گفت که فشار دیسک کمری منجر به آن شده است.
دیسک کمر و درد پاشنه
نکته مهم دیگری که وجود دارد این است که هرچقدر میزان بیرون‌زدگی دیسک و اثر فشاری ناشی از آن بیش‌تر باشد، علائم را در سطح بالاتری خواهیم دید؛ به‌عنوان مثال: گفتیم که درد عصب سیاتیک، از پشت اندام تحتانی عبور می‌کند؛ حال اگر بیرون‌زدگی خفیف باشد، بیمار ممکن است صرفا در ناحیه‌ی کف و پاشنه‌ی پا درد داشته باشد ولی در مواردی که بیرون‌زدگی شدیدتر باشد، ممکن است ساق، ران و باسن بیمار هم دچار درد تیرکشنده شود.
بنابراین در بعضی موارد ممکن است که علت درد پاشنه، بیرون‌زدگی دیسک کمر باشد ولی باید در کنار آن، علل دیگری مثل خار پاشنه، التهاب ساختارهای کف پا (فاشئیت پلانتار) و… را هم بررسی کرد.
اقدامات تشخیصی دیسک کمر
برای تشخیص بیرون‌زدگی دیسک‌کمر باید از روش‌های تصویربرداری استفاده کرد. MRI روش ارجح برای تشخیص مشکلات مربوط به دیسک می‌باشد. همچنین استفاده از روش CT myelography هم می‌تواند مفید باشد؛ در این روش بیرون‌زدگی دیسک و اثر فشاریِ وارد شده بر روی نخاع تشخیص داده می‌شود.
استفاده از نوار عصب و عضله (EMG-NCV) در کنار روش‌های تصویربرداری مثل CT اسکن می‌تواند تا حد زیادی دقت تشخیصی را افزایش دهد.
توجه داشته باشید که امر تشخیص بسیار حیاتی و نجات بخش است، بنابراین حتما باید توسط پزشک متخصص یا بالاتر تشخیص قطعی برای بیمار گذاشته شود. دکتر محمود پزدان پناهی با سال‌ها سابقه کار و تجربه در زمینه دیسک کمر می‌تواند شما را هرچه زودتر به تشخیص و درمان نهایی برساند.
درمان دیسک کمر و درد پاها
آیا دیسک کمر خوب می شود؟ به طور کلی نزدیک به 67% درصد افرادی که دچار بیرون‌زدگی دیسک می‌شوند، در عرض 6 ماه تقریبا به صورت کامل بهبود می‌یابند. فلذا اگر فرد علائم خطر (مثل بی‌اختیاری، ضعف و بی حسی هر دو اندام و پیشرونده بودن ضعف و بی‌حسی) را نداشته باشد و علائم‌اش با مسکن‌ها قابل کنترل باشد، بهتر است تا مدت 6 تا 8 هفته صبر کرد و پس از آن اقدام به انجام عمل جراحی گرفت؛ ولی اگر علائم خطر را در بیمار مشاهده کردیم، این افراد کاندید انجام جراحی اورژانسی هستند چون نخاع این بیماران تحت فشار قرار گرفته است.
درمان دارویی‌ای که مشکل دیسک کمر فرد را به‌طور کامل برطرف کند، وجود ندارد و درمان‌هایی که استفاده می‌کنیم همگی مسکن هستند.
درمان‌های مورد استفاده عبارتند از:
- استامینوفن
- داروهای NSAID مثل دیکلوفناک (آلفن ایکس) ، ناپروکسن، سلکوکسیب، ایبوپروفن، ایندومتاسین، ملوکسیکام، پیروکسیکام و…
استفاده از این داروها در افرادی که مشکلات کلیوی،کبدی، زخم و سابقه خونریزی گوارشی، نارسایی قلبی و… دارند، باید با احتیاط صورت بگیرد.
با توجه به اینکه این داروها می‌توانند زخم و خونریزی گوارشی ایجاد کند، بهتر است در کنار آن‌ها از داروهای ضداسید مثل امپرازول (20 میلی‌گرم نیم ساعت قبل از صبحانه) یا فاموتیدین (20 یا 40 میلی‌گرم هر 12 ساعت یکبار) استفاده کرد.
استفاده از سلکوکسیب در افرادی که سابقه‌ی شخصی یا خانوادگی بیماری قلبی دارند، ممنوع است.
- کورتون: از کورتون‌ها مثل پردنیزولون 5 میلی‌گرم به‌وفور برای درمان دردهای کمری استفاده می‌شود ولی به‌رغم اثربخشی مناسبی که دارند، توصیه نمی‌شود؛ چون مصرف طولانی‌مدت آن‌ها می‌تواند باعث بروز مشکلاتی مثل خونریزی گوارشی، پوکی استخوان، دیابت، مشکل کلیوی و… شود. ولی تزریق اپی‌دورال (در اطراف نخاع) به‌مدت 5 روز، در کاهش درد بیماران موثر بوده است.
- اپیوئیدها (افیون‌ها): بهعلت عوارض، از این داروها به‌عنوان خط اول استفاده نمی‌شود؛ مگر زمانی که درد بیمار خیلی شدید باشد و به داروهای قبلی جواب نداده باشد. اپیوئیدهایی که می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد شامل: کدئین، اکسی‌کدون، ترامادول، مورفین، هیدرومورفون، متادون و فنتانیل می‌باشد.
این داروها عوارضی مثل خارش، یبوست و تهوع ایجاد می‌کنند. همچنین بهعلت خواب‌آلودگی، ریسک حوادث و سوانح (تصادف، سقوط از ارتفاع و…) را افزایش می‌دهند؛ لذا هنگام استفاده ار این داروها باید از رانندگی و انجام فعالیت‌های پرخطر پرهیز کرد.
شاید بتوان گفت که مهم‌ترین عارضه استفاده از اپیوئیدها، اعتیاد به آن‌هاست؛ پس به هیچ وجه به‌صورت خود درمانی و بدون دستور پزشک از این داروها استفاده نکنید.
- استفاده از روش‌های فیزیوتراپی، ماساژ درمانی، تحریک الکتریکی (الکترودرمال)، هیچ‌کدام برای درمان دیسک کمری تایید نشده‌اند ولی می‌توانند درد را کاهش دهند.
- شل کننده‌های عضلانی مثل متوکاربامول: با توجه به اینکه عمدتا همراه با مشکل دیسک کمری، اسپاسم عضلاتِ ستون فقرات هم وجود دارد، برای کاهش درد و اسپاسم می‌توان از متوکاربامول استفاده کرد. این دارو خواب‌آور است؛ و درنتیجه پس از تزریق از رانندگی جدا خودداری کنید.
- استراحت: توصیه شده است که استراحت حداکثر 48 ساعت باشد و پس از آن، فرد فعالیت‌های روزانه خود را از سر بگیرد ولی باید از انجام فعالیت‌های سنگین پرهیز کند.
لازم به‌ذکر است که روش‌های فوق، نیاز به جراحی دیسک کمر را کاهش نمی‌دهند و صرفا درد بیمار را کنترل می‌کنند.
موارد شدید و مقاوم به درمان، تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند که در این روش، دیسک آسیب‌دیده را خارج کرده و دو مهره مجاور آن را به یکدیگر متصل (فیوژن) می‌کنند.
منابع:
- اصول طب داخلی هاریسون 2022 ؛ فصل 14
- درسنامه بیماری‌های مغز و اعصاب ؛ فصل 11
