تومور هیپوفیز | معرفی، تشخیص و درمان تومور هیپوفیز
غده هیپوفیز غده ای به اندازه یک نخود است که در انتهای مغز و در محدوده استخوان اسفنوئید قرار می گیرد. وظیفه این غده کنترل و مدیریت ترشح هورمون های مختلف در بدن است. به همین دلیل نیز تقریبا اصلی ترین غده بدن به حساب می آید. گاهی به دلایل مختلفی بر روی غده هیپوفیز تومورهای خوش خیم یا بدخیم شکل می گیرد. تومور هیپوفیز در مراحل متعددی از رشد و با هر اندازه ای قابل شناسایی است. اما اگر این نوع تومور سرطانی بوده و یا در اندازه بزرگی تشخیص داده شود، تاثیرات منفی بسیاری بر سطح هورمون ها و سلامت فرد خواهد داشت.
بر اساس نظر جراحان مغز و اعصاب از جمله دکتر محمود یزدان پناهی، تومور هیپوفیز در مراحل پیشرفته آن به درمان های جدی و تخصصی نیاز دارد. اما اگر در اندازه های کوچک تشخیص داده شود، غالبا با روش دارو درمانی قابل درمان خواهد بود. اصلی ترین روش برای درمان تومور هیپوفیز پیشرفته، جراحی آن است. روش های مختلفی برای جراحی تومور هیپوفیز و درمان آن وجود دارد. در این مقاله قصد داریم به بررسی برخی روش های درمان و جراحی مغزی این نوع تومور بپردازیم.
آنچه در این مقاله می خوانید
تومور هیپوفیز چیست؟
تومور هیپوفیز عبارت است از رشد غیرطبیعی سلول ها در غده هیپوفیز که باعث ایجاد اختلال در عملکرد این غده می گردد. انواع تومور هیپوفیز در دو نوع اصلی خوش خیم (آدنوم) و بدخیم تقسیم بندی می شوند. داشتن آدنوم، برای افراد چندان نگران کننده نیست. زیرا این نوع تومورهای خوش خیم در جای خود ثابت مانده و به هیچ یک از بافت های مجاور حمله ور نمی شوند. این در حالی است که یک تومور هیپوفیز بدخیم یا سرطانی علاوه بر ایجاد اختلال در عملکرد مغز، به بافت های مجاور نیز مهاجرت کرده و در مغز گسترش می یابد. طبیعی است که گسترش یک تومور، تشخیص و درمان آن را بسیار سخت تر خواهد کرد.
یکی از اختلالاتی که تومور هیپوفیز (صرف نظر از خوش یا بدخیم بودن آن) به وجود می آورد، تحریک این غده برای تولید بیش از حد هورمون ها است. در واقع، وظیفه اصلی غده هیپوفیز، کنترل مقدار ترشح هورمون های ضروری بدن است. حال اگر یک تومور در این ناحیه رشد کند، عملکرد آن را مختل کرده و برخی هورمون ها بیش از حالت استاندارد ترشح می گردند. به این ترتیب، ممکن است در سیستم کنترلی کل بدن، اختلالات جدی به وجود آید. البته این نکته را نیز در نظر داشته باشید که برخی از انواع تومورهای هیپوفیز، ترشح بعضی از هورمون ها را مختل و محدود می سازند. این یعنی مقدار ترشح هورمون ها به حداقل رسیده و باعث بروز مشکلات جانبی خواهند شد.
تومور هیپوفیز عمدتا از نوع خوش خیم یا آدنوم بوده و درمان های خیلی جدی و عوارض طولانی مدت نخواهد داشت. با این حال، تشخیص به موقع تومور هیپوفیز، درمان آن را ساده تر و عوارض ناشی از آن را به حداقل می رساند. معمولا برای درمان تومور هیپوفیز از روش هایی مانند دارو درمانی، کنترل سطح هورمون ها و جراحی استفاده می شود.
آیا تومور هیپوفیز خطرناک است؟
خیر، در بیش از 99 درصد بیماران، تومور هیپوفیز، از انواع تومورهای مغزی خوش خیم است. اگرچه تومور خوش خیم است، اما به دلیل اندازه آن می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند، که باعث از دست دادن بینایی، از دست دادن عملکرد طبیعی هیپوفیز(هیپوفیتاریسم)و سردرد به دلیل تولید بیش از حد هورمون شود. میزان بقای 5 ساله برای افراد با تومور هیپوفیز 97 درصد است. این بدان معناست که 97 درصد از افرادی که تومور هیپوفیز دارند، حداقل 5 سال پس از تشخیص زنده می‌مانند. میزان بقا به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله سن، نوع تومور، و اینکه تومور چقدر زود تشخیص داده می‌شود. به طور خاص، آدنوم هیپوفیز، نکروز، هیپوفیزیت و آبسه می‌تواند منجر به مرگ ناگهانی شود و ممکن است فقط در کالبد شکافی بتوان آنها را تشخیص داد. افرادی که بطور مناسب تحت درمان قرار می‌گیرند، می‌توانند زندگی روزمره خود را از سر بگیرند و تشخیص تومور هیپوفیز به ندرت بر امید به زندگی تأثیر می‌گذارد. اگر تومور بدخیم باشد باید جراحی مغز و اعصاب انجام داد. جراحی اندوسکوپی هیپوفیز یک نوع جراحی بی‌خطر است، اما همه روش‌های جراحی خطر واکنش به بیهوشی، خونریزی و عفونت را دارند. خطرات و عوارضی که ممکن است با این نوع جراحی رخ دهد نیز عبارتند از: رینوره CSF.
انواع علائم تومور هیپوفیز خوش خیم یا بدخیم چیست؟
بسیاری از تومورهای هیپوفیز بدون علامت رشد کرده و تا زمانی که پزشک در تصویربرداری MRI یا سی تی اسکن فرد به صورت تصادفی آن را نبیند، تشخیص داده نمی شوند. با این حال، انواع تومور هیپوفیز بدخیم یا خوش خیم می توانند نشانه هایی از خود بروز دهند.
علائم انواع تومور در افراد مختلف ممکن است متفاوت باشند. برای مثال، برخی از تومورهای هیپوفیز با افزایش ترشح هورمون های بدن خود را نشان می دهند. این نوع تومورها علائم عملکردی دارند. اما در مواردی که تومور هیپوفیز در تولید هورمون ها نقشی ندارد، علائم آن از نوع غیرعملکردی خواهد بود. تومور هیپوفیز با علائم غیرعملکردی، تنها از طریق رشد بیش از حد و اعمال فشار بر قسمت های دیگر از وجود خود اطلاع خواهد داد.
علائم تومور بدخیم هیپوفیز
علائم و نشانه‌های تومور مغزی هیپوفیز:
- سردرد
- مشکلات بینایی
- خستگی بی دلیل
- تغییرات خلق و خوی
- افزایش تحریک پذیری
- تغییرات در چرخه‌های قاعدگی
- اختلال نعوظ که ناتوانی در دستیابی یا حفظ نعوظ است و در اثر تغییرات هورمونی ایجاد می‌شود.
- ناباروری که ناتوانی در بچه دار شدن است.
سرطان(تومور بدخیم)هیپوفیز چگونه تشخیص داده می‌شود؟ ام آر آی مغز یا سی تی اسکن می‌تواند تومورها را در غده هیپوفیز نمایان کند. آزمایش خون و ادرار می‌تواند سطح هورمون را تعیین کند. زیر میکروسکوپ، تشخیص تفاوت بین تومور سرطانی و غیرسرطانی هیپوفیز دشوار است. آدنوم، شایع ترین بیماری است که غده هیپوفیز را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این تومورها معمولاً افراد 30 یا 40 ساله را تحت تأثیر قرار می‌دهند ولی در کودکان نیز دیده می‌شوند. اکثر این تومورها را می‌توان با موفقیت درمان کرد. منظور از کارسینوم هیپوفیز، تومورهای بدخیم یا سرطان است. این تومورهای هیپوفیز به نواحی دیگر سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) یا خارج از سیستم عصبی مرکزی گسترش می‌یابند. تعداد بسیار کمی از تومورهای هیپوفیز بدخیم هستند.
علائم بزرگ شدن تومور هیپوفیز
انواع تومور هیپوفیز بزرگ دارای اندازه ای در حدود یک سانتی متر و حتی بیشتر هستند. این نوع تومورها را در اصطلاح پزشکی تحت عنوان ماکروآدنوم می شناسند. تومورهایی که با اندازه ای کوچکتر از این مقدار رشد کرده اند، تومورهای میکروآدنوم نامیده می شوند.
افزایش اندازه تومور تا بیش از یک سانتی متر، باعث افزایش فشار وارد بر نواحی مجاور آن خواهد شد. به طوری که غده هیپوفیز و ساختارهای اطراف آن فشار غیرمعمولی را تجربه می کنند. این فشارهای غیرعادی در عملکرد بافت های مختلف، اختلال ایجاد می کنند. از علائم افزایش فشار وارد بر غده هیپوفیز و ساختارهای مجاور آن در اثر بزرگ شدن تومور هیپوفیز می توان به سردرد شدید و ایجاد اختلال در بینایی فرد مخصوصا بینایی محیطی اشاره نمود.
علائم تومور هیپوفیز با اختلالات عملکردی چگونه است؟
پیش از این اشاره کردیم که رشد تومور هیپوفیز ممکن است با اختلال در عملکرد غده هیپوفیز و تغییر در سطح هورمون های بدن همراه گردد. برخی تومورهای هیپوفیز باعث کاهش ترشح هورمون های ضروری در بدن خواهند شد. در چنین شرایطی علائم متفاوتی می توانند در فرد بروز کنند که از مهم ترین آن ها می توان موارد زیر را نام برد:
- تهوع و استفراغ
- ضعف
- احساس سرما
- کاهش تعداد دوره های قاعدگی و یا قطع کامل قاعدگی در فرد
- اختلال عملکرد جنسی
- افزایش مقدار ادرار
- کاهش یا افزایش وزن ناخواسته
گاهی نیز در اثر رشد تومور هیپوفیز، برخی هورمون های بدن با شدت بیشتری نسبت به حالت طبیعی تولید می شوند. در این صورت معمولا یکی از حالت هایی ایجاد می گردند که در ادامه به معرفی آن ها خواهیم پرداخت.
1) تومورهای ترشح کننده هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH)
تومور هیپوفیز از نوع آدرنوکورتیکوتروپیک، سطح ترشح آدرنوکورتیکوتروپین را افزایش می دهد. این نوع هورمون بر عملکرد غده فوق کلیوی تاثیر می گذارد. در نتیجه، سطح تولید هورمون کورتیزول در بدن افزایش می یابد. در چنین شرایطی، نوعی اختلال تحت عنوان سندروم کوشینگ در فرد شکل می گیرد. این سندروم به تولید بیش از حد کورتیزول مربوط است. از علائم سندروم کوشینگ موارد زیر را می توان نام برد:
- افزایش مقدار چربی ذخیره شده در ناحیه میانی و بالای کمر
- افزایش بیش از حد گردی صورت
- ضعف عضلانی همراه با نازک شدن دست ها و پاها
- فشار خون بالا
- قند خون بالا
- آکنه
- ضعیف شدن استخوان ها
- کبودی
- اضطراب، تحریک پذیری یا افسردگی
تومورهای ترشح کننده هورمون رشد
گاهی تومور هیپوفیز می تواند بر افزایش ترشح هورمون رشد تاثیر بگذارد. به این معنا که مقدار هورمون رشد در بدن به صورت غیرعادی و بیش از حد زیاد می شود. این حالت را آکرومگالی می نامند. با بروز این شرایط، فرد علائم زیر را مشاهده خواهد کرد:
- درشت شدن اجزای صورت
- بزرگ شدن دست و پا
- تعریق بیش از حد
- قند خون بالا
- مشکلات قلبی
- درد مفاصل
- نامرتب شدن دندان ها
- افزایش موهای بدن
- رشد بی رویه قد در کودکان و نوجوانان در بازه زمانی کوتاه
تومورهای ترشح کننده پرولاکتین
پرولاکتینوما پدیده ای است که طی آن، میزان تولید هورمون پرولاکتین در بدن بالا می رود. افزایش هورمون پرولاکتین منجر به کاهش سطح هورمون های جنسی در زنان و مردان می گردد. با کاهش سطح استروژن در زنان و کم شدن سطح تستوسترون در مردان، اثرات متفاوتی به وجود می آید که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم.
اثر پرولاکتینوما در زنان
- دوره های قاعدگی نامنظم
- عدم وجود دوره های قاعدگی
- ترشحات شیر از سینه
اثر پرولاکتینوما در مردان
- اختلال در نعوظ
- کاهش تعداد اسپرم
- از دست دادن میل جنسی
- رشد سینه ها
تومورهای ترشح کننده هورمون محرک تیروئید
هر گاه یک تومور هیپوفیز باعث ایجاد اختلال در عملکرد غده تیروئید گردد، میزان ترشح هورمون تیروکسین بالا می رود. این حالت، عمدتا تحت عنوان پرکاری غده تیروئید نامیده می شود. البته در موارد بسیار نادری، علت پرکاری تیروئید در اثر تومور هیپوفیز خواهد بود. در هر حال، با ابتلای فرد به پرکاری تیروئید، علائم زیر قابل مشاهده خواهد بود:
- کاهش وزن
- تند شدن و یا نامنظم شدن ضربان قلب
- عصبی بودن یا تحریک پذیری
- حرکات مکرر روده
- تعریق زیاد
تومور هیپوفیز و بینایی
بیماران مبتلا به تومورهای کوچک هیپوفیز، معمولاً علائم بصری ندارند. با این حال، اگر تومور هیپوفیز بزرگتر شده باشد(معمولاً بیش از 1 سانتی متر)، در این صورت بیمار ممکن است در یک یا هر دو چشم دچار کاهش بینایی شوند.
آدنوم هیپوفیز می‌تواند با فشرده کردن کیاسم بینایی یا عصب بینایی باعث از دست دادن بینایی یا نقص VF شود.
بیش از یک سوم چشم بیماران مبتلا به آدنوم هیپوفیز، قبل یا بعد از عمل نابینا می‌شوند. در صورتی که علائم طولانی مدت باشد یا اندازه تومور بزرگ باشد، کوری اتفاق میفتد شایع ترین تظاهرات بالینی، تاری و آتروفی بینایی است. علائم تومور مغزی پشت چشم عبارتند از؛
- از دست دادن مختصربینایی
- تاری دید یا خاکستری شدن بینایی، که گاهی اوقات با سرفه، عطسه یا خم شدن ایجاد می‌شود.
علائم تومور هیپوفیز در زنان
تومورهای هیپوفیز، تولید پرولاکتین را دچار نقص می‌کنند، درنتیجه آثاری به جای می‌گذارد از جمله:
- سیکل‌های قاعدگی نامنظم
- عدم وجود سیکل‌های قاعدگی
- ترشحات شیری از سینه‌ها
- حساسیت سینه
- مشکلات باروری
- علاقه کمتر به رابطه جنسی
آدنوم هیپوفیز می‌تواند با فشرده کردن کیاسم بینایی یا عصب بینایی باعث از دست دادن بینایی یا نقص VF شود.
بیش از یک سوم چشم بیماران مبتلا به آدنوم هیپوفیز، قبل یا بعد از عمل نابینا می‌شوند. در صورتی که علائم طولانی مدت باشد یا اندازه تومور بزرگ باشد، کوری اتفاق میفتد شایع ترین تظاهرات بالینی، تاری و آتروفی بینایی است. علائم تومور مغزی پشت چشم عبارتند از؛
- از دست دادن مختصربینایی
- تاری دید یا خاکستری شدن بینایی، که گاهی اوقات با سرفه، عطسه یا خم شدن ایجاد می‌شود.
تومور هیپوفیز در بارداری
رشد تومور در دوران بارداری غیرمنتظره است، زیرا به نظر نمی‌رسد تحریک استروژنی بر این نوع آدنوم تأثیر بگذارد. با این وجود، هیپرپلازی لاکتوتروف که در همه حاملگی‌ها اتفاق می‌افتد، ممکن است اندازه غده هیپوفیز را تا 136٪ یا 12 میلی متر در ارتفاع افزایش دهد. شایع ترین تومور هیپوفیز، پرولاکتینوما، مسئول 30٪ تا 40٪ ناباروری هایپرپرولاکتینمی در افراد جوان در دوران باروری است. مدیریت حاملگی در تومور هیپوفیز ضروری است زیرا اغلب با علائم دشوار و بیمارگونه مانند سردرد و تشنج ظاهر می‌شود. زنان مبتلا به پرولاکتینومایی که به Das مقاوم هستند معمولاً نابارور هستند. بنابراین، بارداری در این موارد غیرمنتظره است، مگر اینکه تحت تحریک تخمدان با گنادوتروپین یا GnRH قرار گیرند.
چه زمانی باید برای بررسی تومور هیپوفیز به پزشک مراجعه نمود؟
بروز هر یک از نشانه های مربوط به انواع تومور هیپوفیز بیانگر آن است که فرد باید در اسرع وقت به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند. معمولا در اولین گام های درمانی لازم است پزشک برای ایجاد تعادل در سطح هورمون ها و کنترل مقدار ترشح انواع هورمون در بدن اقدام نماید. این کار، علائم ناشی از تومور هیپوفیز را به طور قابل توجهی بهبود می بخشد.
چنانچه در سابقه خانوادگی خود اختلالی تحت عنوان نئوپلازی غدد درون ریز نوع یک دارید، حتما این مساله را با پزشک خود در میان بگذارید. این مورد می تواند در تشخیص تومور هیپوفیز در سریع ترین زمان ممکن تاثیر بسزایی داشته باشد.
برای تشخیص تومور هیپوفیز چه باید کرد؟
تشخیص تومور هیپوفیز معمولا از طریق توجه به علائم و نشانه ها امکان پذیر نیست. علت این مساله، تشابه علائم تومور هیپوفیز با بیماری های دیگر است. از این رو، معمولا انواع تومورهای هیپوفیز، حین تشخیص بیماری های دیگر تشخیص داده می شوند.
در هر حال، پس از مراجعه به پزشک لازم است شرح حال کاملی از وضعیت خود به پزشک متخصص مغز و اعصاب ارائه دهید. زمان شروع علائم، مواردی که علائمی مانند سردرد را شدت می دهند، مصرف داروهای مختلف و وجود بیماری های زمینه ای از جمله این موارد هستند.
پس از معاینات فیزیکی لازم است روش های تشخیصی تخصصی نیز برای اطمینان از وضعیت بیمار انجام گیرد. در ادامه به برخی از این آزمایش ها و روش ها اشاره خواهیم کرد.
انجام آزمایش خون و ادرار
انجام آزمایش خون و ادرار برای اندازه گیری انواع هورمون ها در بدن لازم و ضروری است. عدم تعادل در سطح هورمون های بدن، نشان دهنده وجود اختلال در عملکرد غده هیپوفیز خواهد بود.
تصویربرداری از مغز
تصویربرداری از مغز از طریق سی تی اسکن یا MRI قابل انجام است. این نوع تصویربرداری ها به پزشک کمک می کند تا محل تومور و اندازه آن را به طور دقیق بررسی نماید.
سنجش بینایی
گاهی ایجاد و رشد تومور هیپوفیز باعث کاهش قدرت بینایی فرد می شود. به همین دلیل، سنجش بینایی در حین مراحل تشخیص این ناهنجاری، در تایید وجود یا عدم وجود تومور تاثیرگذار است.
برای درمان تومور هیپوفیز چه باید کرد؟
در بسیاری از افراد، تومور هیپوفیز به درمان جدی نیاز ندارد. نیاز به درمان و انتخاب روش درمان به فاکتورهایی مانند نوع تومور، اندازه تومور و میزان رشد آن در مغز بستگی دارد. برخی عوامل مانند سن و شرایط سلامتی بیمار نیز در این مساله دخیل هستند. در برنامه ریزی برای درمان تومور هیپوفیز لازم است پزشکان و متخصصان زیر با یکدیگر همکاری داشته باشند:
- جراح مغز و اعصاب
- متخصص جراحی بینی و سینوس
- پزشک متخصص غدد درون ریز
- متخصص رادیواکتیو انکولوژیست
از اقدامات اولیه درمان می توان به دارو درمانی برای کنترل سطح هورمون ها اشاره نمود. هر چند معمولا این روش درمانی در ترکیب با رادیوتراپی (پرتو درمانی) به صورت مجزا باید انجام گیرد. در مواردی که درمان های ساده برای رفع تومور هیپوفیز مناسب نباشند، جراح متخصص مغز و اعصاب، انجام جراحی را پیشنهاد خواهد داد.
برای درمان تومور هیپوفیز با جراحی از چه روش هایی استفاده می شود؟
انجام جراحی تومور هیپوفیز به دلایل مختلفی ضرورت می یابد. اصلی ترین دلایلی که باعث می شود انجام عمل جراحی تومور هیپوفیز اجتناب ناپذیر گردد، فشار وارد بر اعصاب بینایی است. همچنین، گاهی تومور هیپوفیز هورمون های خاصی را به حد زیادی تولید می کند که شرایط را برای بیمار سخت می سازد. بنابراین لازم است طی جراحی، تومور هیپوفیز خارج شده و شخص درمان گردد.
روش های مختلفی برای انجام جراحی تومور هیپوفیز وجود دارد. یکی از بهترین روش ها نوروآندوسکوپی مغزی است. پزشک جراح می تواند بر اساس نوع، اندازه، محل قرار گرفتن و میزان گسترش تومور در بافت های مجاور هر یک این روش ها را به کار گیرد. در ادامه به مهم ترین روش های جراحی تومور هیپوفیز اشاره خواهیم کرد.
جراحی ترانس اسفنوئیدال ترانس بینی
روش ترانس کرانیال (کرانیوتومی)
در جراحی تومور هیپوفیز با روش کرانیوتومی، قسمت بالایی جمجمه باید برداشته شود. برای این کار پزشک جراح مغز و اعصاب یک برش بر روی پوست سر ایجاد کرده و حفره مورد نظر را به وجود می آورد. معمولا برای برداشتن تومورهای بزرگ یا پیچیده تر از این روش استفاده می شود. زیرا میزان تسلط بر ناحیه تحت جراحی و دسترسی به آن ساده تر خواهد بود.
پرتو درمانی چگونه به درمان تومور هیپوفیز کمک می کند؟
پرتو درمانی به معنای استفاده از پرتوهای پرانرژی برای از بین بردن سلول های سرطانی است. این روش درمانی معمولا به تنهایی یا بعد از انجام جراحی تومور هیپوفیز به کار می رود. در مواردی که بخشی از تومور باقی مانده باشد و یا تومور رشد مجدد پیدا کند نیز می توان از پرتو درمانی برای رفع آن اقدام نمود. روش های پرتو درمانی تومور هیپوفیز متنوع هستند که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم.
رادیوسرجری استریوتاکتیک
در این روش ابتدا یک دوز بالا به بیمار داده می شود تا پرتوهای حاصل از آن بر روی تومور تمرکز پیدا کنند. روش رادیوسرجری استریوتاکتیک پرتوهای تشعشعی را بر اساس اندازه و شکل تومور، به تومور می رساند. این کار از طریق تکنیک های تصویربرداری ویژه مغز انجام می گیرد. لازم است بدانید که طی این روش، مقدار تشعشعی که به بافت های سالم مغز می رسد بسیار ناچیز بوده و آسیب به بافت های طبیعی، حداقل مقدار ممکن را خواهد داشت.
تابش پرتو خارجی
طی پرتو درمانی تومور هیپوفیز با روش تابش پرتو خارجی، تابش ها به صورت محدود و در طولانی مدت به تومور تابانیده می شوند. این نوع پرتو درمانی عمدتا پنج بار در طول هفته و طی 4 تا 6 هفته قابل انجام خواهد بود. علی رغم اینکه روش تابش پرتو خارجی یک درمانی موثر برای تومور هیپوفیز به حساب می آید، اما اثر این روش بر کنترل هورمون ها و رشد تومور، پس از گذشت مدت زمان طولانی (گاهی تا چند سال) قابل مشاهده خواهد بود. در این روش از پرتو درمانی تومور هیپوفیز، احتمال آسیب به بافت های نرمال مغز و سلول های سالم هیپوفیز اجتناب ناپذیر است.
پرتو درمانی تعدیل شده با شدت (IMRT)
در پرتو درمانی تعدیل شده با شدت، تشعشعات به طور کامل تومور را احاطه می کنند. در واقع، پرتوها از زوایای مختلف به مغز تابیده و آن را در بر می گیرند. قدرت پرتوها در این روش محدود می شود و بنابراین، بافت های مجاور تومور هیپوفیز تابش کمتری دریافت می کنند. در نتیجه میزان آسیب وارد بر بافت های سالم به حداقل می رسد.
درمان پرتو پروتون
یکی از روش های پرتو درمانی تومور هیپوفیز، استفاده از یون های پروتون به جای تابش اشعه ایکس است. عملکرد تابش پروتونی به این صورت است که پس از رسیدن به هدف خود یعنی تومور، انرژی را در محل تخلیه کرده و در همان جا متوقف می شود. این کار باعث می شود تا بتوان پرتوها را به خوبی کنترل کرده و کمترین آسیب به بافت های سالم مجاور تومور وارد آید. البته پرتو درمانی با پروتون، به تجهیزات خاصی نیاز داشته و به راحتی در دسترس نخواهد بود.
برای درمان تومور هیپوفیز از چه داروهایی استفاده می شود؟
استفاده از دارو برای درمان تومور هیپوفیز مانع از تولید بیش از اندازه هورمون ها خواهد شد. همچنین، در بسیاری از موارد مصرف داروها می تواند به کاهش اندازه تومور کمک کند. با توجه به این که انواع تومورهای هیپوفیز بر هورمون های مختلف و بافت های متعددی اثر می گذارند، بنابراین، نوع دارو درمانی برای آن ها نیز متفاوت خواهد بود. در ادامه به داروهای مورد نیاز برای هر نوع تومور اشاره خواهیم کرد.
دارو درمانی تومورهای ترشح کننده پرولاکتین (پرولاکتینوم)
مصرف داروهای کابرگولین و بروموکریپتین در کاهش ترشح پرولاکتین و همچنین کوچک کردن اندازه تومور نقش بسزایی دارد. البته مصرف این داروها به خودی خود، عوارضی دارند که از جمله آن ها عبارت اند از:
- خواب آلودگی
- سرگیجه
- حالت تهوع
- گرفتگی بینی
- استفراغ
- اسهال یا یبوست
- گیجی و افسردگی
دارو درمانی تومورهای مولد ACTH (سندرم کوشینگ)
برای کنترل تولید کورتیزول در غده فوق کلیوی باید از داروهای کتوکونازول، میتوتان و متیراپون استفاده شود. البته مصرف این نوع داروها برای افراد مبتلا به تومور هیپوفیز ممکن است بر عملکرد قلب تاثیر منفی بگذارد. به طوری که ضربان قلب را به طور جدی تغییر خواهند داد.
داروی میفپریستون نیز برای افراد مبتلا به سندروم کوشینگ که دیابت نوع دو دارند، تجویز می شود. هر چند این دارو، مقدار تولید کورتیزول را کاهش نمی دهد، اما می تواند اثرات کورتیزول بر بافت ها را به حداقل برساند. از عوارض این دارو می توان به خستگی، تهوع، استفراغ، دردهای عضلانی، فشار خون بالا، پتاسیم پایین، تورم و سردرد اشاره کرد.
داروی پاسیروتاید نیز برای پیشگیری از پیشرفت اختلال سندروم کوشینگ مناسب است. این دارو دو بار در روز و به صورت تزریقی مصرف می شود. مصرف این دارو عمدتا برای کسانی مفید است که امکان جراحی تومور هیپوفیز را نداشته و یا نتیجه مناسبی از آن دریافت نکرده باشند. از عوارض شایع این دارو می توان به اسهال، تهوع، سردرد، درد شکم، خستگی و بالا رفتن قند خون اشاره کرد.
دارو درمانی تومورهای ترشح کننده هورمون رشد
برای درمان تومورهای ترشح کننده هورمون رشد در غده هیپوفیز می توان از دو نوع دارو استفاده کرد. از انواع داروهایی که به این منظور مورد استفاده قرار می گیرند می توان آنالوگ های سوماتواستاتین که شامل داروهایی مانند اکتروتید و لانروتید هستند را نام برد. این داروها رشد تومور را کم کرده و تولید هورمون های رشد را به حداقل می رسانند.
روش مصرف داروهای یاد شده به صورت تزریقی بوده و باید هر چهار هفته یک بار تکرار گردند. البته داروی اکتروتید به صورت خوراکی نیز قابل مصرف است که دقیقا مشابه با نوع تزریقی آن عمل کرده و همان عوارض جانبی را نیز برای بیمار در پی دارد. از عوارض مصرف داروهای اکتروتید و لانروتید می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تهوع
- استفراغ
- اسهال
- درد معده
- سرگیجه
- سردرد
- درد در محل تزریق
این عوارض با گذشت زمان کاهش یافته و در نهایت از بین خواهند رفت. البته در برخی موارد ممکن است این داروها منجر به ایجاد سنگ کیسه صفرا شده و یا دیابت را بدتر نمایند.
نوع دیگری از داروها که اثر هورمون های رشد اضافی در بدن را از بین می برند، پگوویزومانت نامیده می شوند. مصرف این دارو نیز به صورت تزریقی بوده و ممکن است به کبد آسیب برساند. انتخاب بهترین دارو برای درمان بیمار، به عهده پزشک معالج است تا نتیجه ای رضایت بخش با کمترین عوارض حاصل از درمان، به دست آید.
جایگزینی هورمون های هیپوفیز برای درمان تومور هیپوفیز به چه معنا است؟
گاهی در طول فرایند درمان تومور هیپوفیز لازم است هورمون های این غده را به صورت جایگزین مصرف نمود. در واقع، برداشتن بخشی از غده هیپوفیز در حین جراحی و یا حذف تومور، باعث کاهش ترشح هورمون های هیپوفیز خواهد شد. در نتیجه سطح هورمون های بدن به خوبی کنترل نشده و تعادل آن ها به هم می خورد. در چنین شرایطی مصرف هورمون های جایگزین غده هیپوفیز الزامی است. مصرف این هورمون ها برای افرادی که به دلیل رادیوتراپی دچار اختلالات هورمونی می شوند نیز مناسب خواهد بود.