کیست های مغزی | انواع کیست های مغزی و درمان آن ها
به کیسه های توخالی که معمولا حاوی هوا، مایع، چرک یا سلول هستند، کیست گفته می شود. کیست ها در قسمت های مختلف بدن از جمله مغز می توانند به وجود آیند. کیست های مغزی عمدتا خوش خیم و غیرسرطانی هستند. با این حال، در برخی موارد ممکن است کیست به یک ضایعه بدخیم تبدیل گردد. دکتر محمود یزدان پناهی و دیگر جراحان مغز و اعصاب بر این باورند که کیست های خوش خیم به خودی خود مشکل ساز نیستند. اما گاهی وجود و یا بزرگی بیش از حد کیست های مغزی باعث اعمال فشار به بافت ها و اعصاب مجاور شده و عملکرد آن بخش ها را مختل می سازد.
عمده کیست های مغزی در هنگام تشکیل مغز و نخاع در جنین و به صورت مادرزادی به وجود می آیند. اما گاهی کیست به عنوان پاسخی به آسیب ها، عفونت و یا سرطان در مغز بزرگسالان نیز شکل می گیرد. در هر حال، آنچه مهم است بررسی وضعیت کیست و پیگیری های درمانی لازم برای آن خواهد بود.
به طور کلی، شش نوع کیست مغزی وجود دارند که با روش های مختلفی درمان می گردند. جراحی کیست های مغزی اصلی ترین روش برای درمان آن ها خواهد بود. البته برای درمان آبسه های مغزی، گاهی استفاده از آنتی بیوتیک نیز می تواند موثر باشد.
در این مقاله قصد داریم به معرفی انواع کیست های مغزی پرداخته و روش های شناسایی آن ها را بیان کنیم. آشنایی با علائم انواع کیست های مغزی به افراد کمک می کند تا به محض مشاهده آن ها به یک متخصص مغز و اعصاب مجرب مراجعه نمایند. به همین دلیل در بخش هایی از این مقاله به علائم کیست در سر اشاره خواهیم کرد.
کیست مغزی چیست؟
به یک کیسه پر از مایع در مغز که می تواند خوش خیم یا بدخیم باشد، کیست مغزی یا ضایعه کیستیک مغز گفته می شود.
کیست مغزی خوش خیم بدون انتشار به قسمت های مختلف بدن، در جای خود ثابت باقی می ماند. کیست های مغزی می توانند حاوی چرک، خون، سلول یا مایع باشند. برای مثال، یک کیست مغزی می تواند حجمی از مایع مغزی نخاعی (CSF) را در خود محبوس کند. مایع مغزی نخاعی در اصل همان مایع شفافی است که مغز و نخاع را پوشش داده و از آن ها محافظت می کند. این نکته را در نظر داشته باشید که برخی از کیست های مغزی از زمان تولد با کودک همراه هستند.
با اینکه در عمده موارد، کیست های مغزی از نوع غیر سرطانی هستند، اما وجود آن ها در بخش هایی از مغز می تواند عملکرد اجزا را تحت تاثیر قرار دهد. در واقع، حضور کیست مغزی ممکن است به بافت مغز فشار وارد آورد. مسلم است که در چنین شرایطی، فرد با سردردهای شدید و یا مشکلاتی نظیر حالت تهوع و اختلال در بینایی مواجه گردد.
اقدام به موقع برای درمان کیست های مغزی به فرد کمک می کند تا در کوتاه ترین زمان ممکن این اختلالات را برطرف نماید. در بسیاری از موارد لازم است یک جراح مغز و اعصاب با انجام جراحی، کیست مغزی را برطرف کند. البته در مواردی که کیست اندازه کوچکی داشته و به بافت های اطراف خود فشار وارد نکند، علائمی ایجاد نشده و نیازی به درمان های تهاجمی نیز نخواهد داشت.
انواع کیست های مغزی کدام اند؟
کیست های مغزی کیسه هایی حاوی مواد مختلف هستند. بر اساس نوع ماده موجود در کیست ها می توان آن ها را به انواع مختلفی تقسیم بندی نمود. در این قسمت از مقاله انواع کیست های مغزی را معرفی خواهیم کرد.
کیست آراکنوئید
کیست آراکنوئید یا کیست لپتومننژال یکی از انواع کیست های مغزی است که در ناحیه بین مغز و غشای عنکبوتیه شکل می گیرد. به همین دلیل ممکن است آن را تحت عنوان کیست عنکبوتیه نیز بشناسند.
غشای عنکبوتیه یکی از پوشش های حفاظتی موجود در اطراف مغز است. کیست عنکبوتیه از مایع مغزی نخاعی پر شده است. کودکان بیشترین آمار مبتلایان به کیست آراکنوئید را دارند. با این حال، کیست آراکنوئید در بزرگسالان نیز بروز می کند. این نکته را در نظر داشته باشید که احتمال ابتلای مردان به کیست عنکبوتیه بیشتر از زنان خواهد بود.
کیست کلوئیدی
کیست های مغزی از نوع کلوئیدی، ماده ژل مانندی را در خود محبوس کرده اند. این کیست ها معمولا در یکی از بطن های چهارگانه مغز تشکیل می شوند. بطن های مغزی جایی برای نگهداری مایع مغزی نخاعی هستند.
رایج ترین کیست های مغزی کلوئیدی در بطن سوم از مغز تشکیل می شوند. این نقطه را می توان به عنوان یک نقطه مرکزی در مغز به حساب آورد. شکل گیری کیست کلوئیدی عملا جریان مایع مغزی نخاعی را مسدود کرده و سردردهای موضعی را به همراه دارد. کیست های مغزی کلوئیدی معمولا در بزرگسالان به وجود می آیند.
کیست درموئید
یکی از انواع کیست های مغزی که به ندرت دیده می شود، کیست های درموئید هستند. این کیست ها از زمان تولد با کودک همراه می شوند. علت بروز کیست درموئید، تجمع چند سلول پوست در هنگام تشکیل مغز و نخاع جنین خواهد بود. گاهی ممکن است کیست های درموئید برخی سلول های غدد عرق یا سلول های فولیکول مو را نیز در بر بگیرند.
آبسه مغزی
آبسه های مغزی گونه دیگری از کیست ها به حساب می آیند که در هر قسمت از مغز ممکن است بروز کنند. علت بروز آبسه مغزی می تواند یک انگل یا قارچ باشد. همچنین، گاهی تجمع عفونت باکتریایی منجر به ایجاد آبسه مغزی خواهد شد.
کیست نئوپلاستیک
کیست نئوپلاستیک از جمله کیست های مغزی به حساب می آیند که در اثر حضور یک تومور خوش خیم یا بدخیم شکل می گیرند. در مواردی که تومور مغزی در خارج از مغز آغاز شود آن را متاستاتیک می نامند.
کیست پینه آل
کیست های مغزی خوش خیمی که در غدد صنوبری واقع در وسط مغز شکل می گیرند، کیست های پینه آل نامیده می شوند. تشخیص کیست پینه آل عمدتا از طریق اسکن های تصویربرداری امکان پذیر است. این نوع کیست معمولا مشکل جدی برای افراد به وجود نمی آورد. با این حال، در صورت رشد بی رویه و بزرگ شدن آن ها، ممکن است توانایی بینایی فرد دچار اختلال شود. هر فرد در هر سنی می تواند به کیست های مغزی پینه آل دچار گردد.
کیست های اپیدرموئید
کیست های اپیدرموئید گونه دیگری از کیست های مغزی به حساب می آیند که ممکن است با نام تومور اپیدرموئید نیز شناخته شوند. کیست اپیدرموئید همانند آنچه درباره کیست های درموئید گفته شد، شامل بافت هایی است که در هنگام تشکیل مغز و نخاع در جنین به دام می افتند. در شکل گیری کیسه های مغزی اپیدرموئید، سلول های غدد عرق یا سلول های فولیکول مو به چشم نمی خورند. این نوع کیست های مغزی به کندی رشد می کنند و عمدتا در بزرگسالان ظاهر می شوند.
علت ایجاد کیست های مغزی چیست؟
هرگاه به دلایل مختلفف مایعی در یک ناحیه از مغز تجمع پیدا کند، کیست های مغزی به وجود می آیند. کیست های مغزی ممکن است در چند هفته اول رشد جنین پدیدار شوند. البته بزرگسالان نیز به دلایل مختلف از جمله آسیب سر و یا انواع بیماری ها، ممکن است با کیست های مغزی درگیر شوند.
این نکته را در نظر داشته باشید که اگر چه کیست مغزی با تومور مغزی متفاوت است، اما گاهی وجود کیست مغزی نشانی از وجود یک تومور خوش خیم یا بدخیم در سر خواهد بود. بنابراین پیگیری و بررسی وضعیت انواع کیست مغزی اهمیت دارد.
علائم وجود کیست در سر چیست؟
کیست های مغزی در قسمت های مختلفی از مغز به وجود می آیند. بر اساس محل شکل گیری کیست و اندازه آن، علائم کیست در سر می توانند متفاوت باشند. برای مثال، کیست های مغزی کوچک معمولا علامتی ایجاد نمی کنند. برخی دیگر از کیست ها نیز تا زمان بزرگ شدن، هیچ گونه نشانه ای بروز نمی دهند.
در هر حال، وجود کیست در قسمت های مختلف مغز عملکرد آن ناحیه را تحت تاثیر قرار می دهد. معمولا رشد کیست، مانع از جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی می شود. در نتیجه، فشار وارد بر مغز (فشار داخل جمجمه ای) افزایش پیدا کرده و اولین علائم وجود کیست مغزی پدیدار می گردند. از جمله علائم فشار داخل جمجمه ای ناشی از کیست های مغزی عبارتند از:
- سردرد شدید (شایع ترین نشانه)
- حالت تهوع و استفراغ
- احساس سرگیجه و گیجی
- بروز اختلال در شنوایی و بینایی
- نداشتن تعادل در هنگام راه رفتن و ایستادن
- احساس درد در صورت
- تشنج (این نشانه چندان رایج نیست)
کیست های مغزی چگونه تشخیص داده می شوند؟
با بروز علائم کیست مغزی لازم است افراد به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنند. آگاهی پزشک متخصص از سوابق پزشکی شخص و خانواده وی، به تشخیص هر چه بهتر بیماری ها کمک خواهد کرد. از سوی دیگر، انجام برخی معاینات اولیه مانند تست بینایی و شنوایی و معاینات سیستم عصبی، زمینه را برای تشخیص وجود کیست های مغزی فراهم می سازد.
در مراحل بعدی، متخصص مغز و اعصاب، انجام برخی روش های تصویربرداری را برای بیمار تجویز می کند تا وجود یا عدم وجود کیست های مغزی بررسی گردد. با این تصاویر، نوع و موقعیت کیست ها نیز به طور دقیق تشخیص داده می شود. کمک گرفتن از کنتراست های رنگی در تصویربرداری ها، به تشخیص هر چه بهتر ناهنجاری های مغزی کمک خواهد کرد.
از مهم ترین روش های تصویربرداری که به تشخیص نوع و موقعیت کیست های مغزی کمک می کنند، می توان به انجام سی تی اسکن و تصویربرداری ام آر آی (MRI) از مغز و نخاع اشاره کرد.
این نکته را نیز در نظر داشته باشید که در طول فرآیند درمان انواع کیست مغزی، این نوع تصویربرداری ها تکرار می شود. با این کار، پزشک متخصص می تواند میزان رشد ضایعه های مغزی را بررسی کند.
برای درمان کیست های مغزی چه باید کرد؟
از دید جراحان مغز و اعصاب از جمله دکتر محمود یزدان پناهی، کیست های مغزی کوچک، مزاحمتی برای عملکرد بافت های مجاور ایجاد نمی کنند. به همین دلیل معمولا اقدامی برای رفع آن ها انجام نمی گیرد. البته لازم است پزشک متخصص با تکرار تصویربرداری و معاینات معمول، میزان رشد آن را به صورت دوره ای بررسی نماید.
در مواردی که کیست مغزی مشکلات جانبی ایجاد کند، لازم است فرد تحت نظر یک پزشک متخصص و جراح مغز و اعصاب قرار گیرد. درمان کیست های مغزی از طریق انواع روش های جراحی مغز امکان پذیر خواهد بود. انتخاب نوع جراحی به عهده جراح مغز و اعصاب بوده و به وضعیت بیمار و نوع کیست مغزی بستگی دارد. در ادامه به روش های جراحی انواع کیست مغزی اشاره می کنیم.
درمان کیست آراکنوئید
به منظور جراحی کیست های مغزی آراکنوئید لازم است کیسه کیست سوراخ شده و مایع داخل آن تخلیه گردد. مایع درون کیست آراکنوئید پس از آزاد شدن در CSF، از طریق یک سوزن به بیرون تخلیه می شود. در حین جراحی، پزشک بخش هایی از کیسه را نیز خارج می کند؛ این کار از تجمع مجدد مایع مغزی نخاعی در کیسه جلوگیری می کند.
درمان کیست درموئید یا اپیدرموئید
در جراحی کیست های درموئید یا اپیدرموئید، پزشک جراح، کیست را به طور کامل از بین می برد. در واقع لازم است کیسه کیست همراه با تمامی محتویات داخل آن خارج شود. در غیر این صورت، پس از گذشت چند سال، مجددا علائم وجود کیست مغزی در سر ظاهر می شود.
درمان کیست کلوئیدی
جراحی کیست های کلوئیدی نیز روش های خاص خود را دارد. البته با توجه به اینکه کیست های کلوئیدی در عمق مغز تشکیل می شوند، بنابراین درمان آن ها پیچیده تر خواهد بود. کیسه های کلوئیدی منجر به تولید CSF اضافه می شوند که این حالت را هیدروسفالی می نامند. هیدروسفالی فشار وارد بر مغز را به شدت افزایش داده و فرد را در موقعیت خطرناکی قرار می دهد. قرار دادن یک لوله شانت این فشار را به طور قابل توجهی کاهش خواهد داد.
این نکته را در نظر داشته باشید که برداشتن کیست های کلوئیدی قدری دشوار است. به همین دلیل، جراح مغز و اعصاب معمولا از ابزارهای کوچک آندوسکوپی مغزی برای خارج کردن کیست های کلوئیدی از عمق مغز استفاده خواهد کرد.
درمان کیست پینه آل
کیست های مغزی پینه آل عمدتا مشکل خاصی به وجود نمی آورند. به همین دلیل، بررسی دوره ای وضعیت کیست از طریق تصویر برداری های مغزی برای کنترل آن کافی خواهد بود.
درمان کیست های مغزی بدخیم
کیست های مغزی بدخیم ابتدا با جراحی برداشته شده و سپس تحت رادیوتراپی یا شیمی درمانی قرار می گیرند. در بسیاری از موارد، برای اطمینان از درمان کیست های مغزی بدخیم، لازم است درمان های ترکیبی انجام شوند.
درمان آبسه های مغزی
کیست های مغزی از نوع آبسه با تجویز آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد انگل و داروهای ضد قارچ درمان پذیر هستند. البته بسته به نوع آبسه و شدت آن ممکن است افراد به انجام جراحی کیست نیاز داشته باشند.
منابع: