وقتی نام یک بیماری یا مشکل پزشکی به میان می آید، نا خود آگاه احساس خاصی فرد را فرا می گیرد. شنیدن خونریزی مغزی شاید یکی از وحشت های مردم باشد: وحشتی که از ندانستن و عدم آگاهی نسبت به این مشکل پزشکی سرچشمه می گیرد.
پرسش های شما درباره خونریزی مغزی بسیار متفاوت است. علائم خونریزی مغزی چیست؛ درمان خونریزی مغزی چقدر طول می کشد؛ آیا خونریزی مغزی باعث مرگ می شود؛ خونریزی مغزی و کما؛ فرق خونریزی مغزی و سکته مغزی و… آیا دوست دارید پاسخ همه این پرسش ها را بدانید؟ از شما دعوت می شود همه این مقاله را تا انتها مطالعه بفرمایید.
خونریزی مغزی چیست؟
می دانید که مغز درون یک محفظه استخوانی به نام جمجمه قرار گرفته است. اگر بین بافت مغز و استخوان جمجمه، خونریزی رخ دهد یا داخل خود مغز خونریزی اتفاق بیفتد، می تواند زندگی فرد را به خطر بیندازد. به این شرایط، خون ریزی مغزی گفته می شود.
از دید مردم عادی هر گونه خونریزی در مغز همان خونریزی مغزی نام دارد. اما از دید یک پزشک، به عنوان نمونه، پزشک متخصص مغز و اعصاب یا دکتر جراح مغز و اعصاب عبارت خون ریزی مغزی یک عبارت با مفهومی بسیار گسترده است. وقتی یک پزشک می خواهد در این باره صحبت کند حداقل منطقه خونریزی مغزی یا نقطه دقیق خونریزی را قید می کند.
نام لاتین خونریزی، هموراژ یا هموراژی است. این عبارت به صورت hemorrhage نوشته می شود. عبارت پزشکی خونریزی مغزی به صورت intracranial hemorrhage نوشته می شود. معنای لغوی آن خونریزی داخل جمجمه است. به طور معمول، پزشکان منطقه خونریزی مغزی را با عبارت هموراژی استفاده می کنند. در زیر به توضیح بیشتر این قضیه پرداخته شده است.
انواع خونریزی مغزی
برای درک بهتر خونریزی مغزی باید انواع آن را به خوبی بشناسید. به لحاظ کلی خون ریزی مغزی بر پایه ناحیه دچار خونریزی، به دو نوع قابل تقسیم است:
- خونریزی بین مغز و جمجمه و
- خونریزی داخل مغز
اکنون به تقسیم بندی دقیق ترِ این دو نوع خونریزی مغزی پرداخته می شود.
انواع خونریزی های داخل جمجمه اما خارج از مغز
سه پرده دورادور مغز را فرا گرفته اند و از آن محافظت می کنند. به پرده خارجی مغز می گویند: مننژ. بنابراین، مننژ در حد فاصل استخوان جمجمه و خودِ مغز قرار دارد. (به تومور این پرده مننژیوما گفته می شود)
این نوع خونریزی می تواند در هر جایی از این سه لایه مننژ رخ دهد. این سه لایه مننژ از بیرون به سمت داخل با نام های زیر مشخص می شوند:
- دورا (dura)
- آراکنوئید (arachnoid) و
- پیا (pia)
با توجه به آنچه تاکنون گفته شد، خونریزی بین جمجمه و مغز به سه نوع قابل تقسیم خواهد بود.
خونریزی اِپی دورال یا اپیدورال هموراژ
این نوع از خونریزی مغزی بین جمجمه و خارجی ترین لایه مننژ یعنی دورا اتفاق می افتد.
خونریزی ساب دورال
این نوع از خونریزی مغزی بین لایه خارجی (دورا) و لایه میانی (آراکنوئید) رخ می دهد.
خونریزی ساب آراکنوئید یا ساب آراکنوئید هموراژ
حتما اکنون می دانید که اگر خونریزی بین مننژ میانی و داخلی ترین لایه مننژ به وقوع بپیوندد به آن خونریزی ساب آراکنوئید یا خونریزی تحت عنکبوتیه گفته می شود.
به طور قطع، متوجه شده اید که این خونریزی ها بین لایه های مننژ رخ می دهند. خونریزی های بالا داخل بافت مغز قرار ندارند و خارج از مغز اما داخل جمجمه اتفاق افتاده اند.
انواع خونریزی داخلی مغز
دو نوع خونریزی ممکن است درون مغز اتفاق بیفتد.
خونریزی داخل مخ
که با عبارت انگلیسی intracerebral hemorrhage شناخته می شود و در واقع، خونریزی مغزی در اثر سکته است که به سکته مغزی خونریزی دهنده یا سکته مغزی هموراژیک هم شهرت دارد. این نوع خونریزی داخل لوب های مخ، یا ساقه مغز یا مخچه رخ می دهد. این خونریزی داخل بافت مغز اتفاق می افتد و هر نقطه از مغز را ممکن است درگیر نماید.
خونریزی داخل بطن های مغزی
که با اصطلاح پزشکی intraventricular hemorrhage از آن یاد می شود. شاید بپرسید: ونتریکولار چیست؟ باید گفت در بخش های میانی مغزی فضاهایی وجود که مایع مغزی نخاعی در آنها تولید و جمع می شود. به این فضاها، بطن های مغزی یا ونتریکول مغزی گفته می شود. اگر خونریزی در بطن های مغزی رخ دهد، خونریزی ونتریکولار مغزی به وقوع پیوسته است.
بنابراین اکنون می دانید که خون ریزی مغزی چیست. همچنین متوجه شدید خونریزی مغزی هم بین لایه های مننژ (خارج از مغز) و هم داخل مغز ممکن است رخ دهد.
با وقوع خونریزی داخل جمجمه، چه مشکلی برای مغز پیش می آید؟
مغز نمی تواند اکسیژن را در خود ذخیره نماید. کارکرد درست مغز به خون رسانی از راه رگ های مغزی وابسته است. خونی که به مغز می رسد مواد غذایی و اکسیژن مورد نیاز آن را تامین می کند.
وقتی خونریزی مغزی اتفاق می افتد یکی از رگ های مغزی به طور کامل پاره شده (پارگی رگ مغز) یا تا حدودی دچار شکاف شده است. مناطقی از مغز که توسط این رگ پاره شده خون رسانی می شوند، با خونریزی مغزی نمی توانند اکسیژن کافی دریافت کنند. علاوه بر این تجمع خون ناشی از خونریزی داخل جمجمه یا داخل مغز روی بافت های مغزی فشار می آورد. این فشار هم در محرومیت مغز از اکسیژن مزید بر علت می شود یعنی این فشار بالای مغزی هم باعث اختلال بیشتر در رسیدن اکسیژن به مغز می گردد.
وقوع خونریزی داخل مغز یا اطراف مغز خون رسانی مغزی را با اختلال رو به رو می کند و بخشی از مغز از دریافت اکسیژن کافی محروم می شود. اگر اکسیژن بیشتر از سه تا چهار دقیقه به برخی از سلول های مغزی نرسد، این سلول ها می میرند. با مرگ سلول های عصبی موجود در مغز، کارکرد عصبی که تحت کنترل این سلول ها بود هم دچار مشکل می شود.
آیا خونریزی مغزی باعث مرگ می شود؟
بدون توجه به منطقه دچار خونریزی مغزی، این مشکل به طور معمول به صورت ناگهانی رخ می دهد. البته مواردی مانند ناهنجاری های عروقی مانند هماتوم ساب دورال وجود دارد که چند روز یا حتی چند هفته پیش از بروز علائم با خونریزی دست به گریبان بوده اند اما به طور کلی، خونریزی مغزی را می توان پدیده ای ناگهانی تلقی نمود.
خونریزی مغزی می تواند به مغز آسیب بزند و طبیعی است که می تواند باعث مرگ شود. پاسخ این سوال که آیا ضربه مغزی باعث مرگ می شود هم به خونریزی مغزی وابسته است. به عبارت دیگر اگر ضربه مغزی به خونریزی منتهی شود ممکن است با فرجامی کشنده توام گردد. بنابراین خونریزی مغزی و مرگ با هم نسبت مستقیم دارند.
کدام بیمارمبتلا به خونریزی مغزی زنده می ماند؟
احتمال مرگ و سایر عوارض ناشی از خونریزی مغزی به عوامل زیر بستگی دارد:
- علت وقوع خونریزی مغزی
- محل خونریزی مغزی
- میزان خونریزی مغزی و وسعت خونریزی
- مدت زمانی که بین آغاز خونریزی مغزی تا درمان آن فاصله افتاده است
- سن بیمار و
- شرایط کلی سلامت بیمار
وقتی سلول عصبی مغز بمیرد دیگر امکان تولیدمثل و بازسازی آن وجود ندارد. گاهی فرد دچار خونریزی مغزی نمی میرد اما دچار آسیب های شدید مغزی می شود؛ در حدی که نمی تواند بسیاری از اعمال جسمی یا ذهنی عادی خود را به درستی به انجام برساند.
خونریزی مغز یا خونریزی داخل سر در چه کسانی دیده می شود؟
انواع گوناگون خونریزی داخل سر یا همان خونریزی داخل جمجمه در هر کسی از هر رده سنی گزارش شده است. به عنوان نمونه، خونریزی داخل مخ یا همان خونریزی در اثر سکته مغزی بیشتر در سالمندان به چشم می خورد با وجود این، حتی در کودکان (سکته مغزی کودکان) هم دیده می شود.
شایسته است با برخی از آمار خونریزی مغزی هم بیشتر آشنا شوید:
- 13 درصد از سکته های مغزی که در ایالات متحده آمریکا اتفاق می افتند، از خونریزی داخل مخ ناشی می شود. شایان ذکر است شایع ترین علت سکته مغزی، وجود لخته خون (ترومبوز) در سرخرگ مغزی است که جریان خون را قطع می کند و باعث نرسیدن اکسیژن و مواد غذایی به سلول های عصبی مغز می شود.
- سالانه در حدود 30،000 نفر در آمریکا به دلیل پارگی آنوریسم مغزی (نوعی اختلال و گشادی غیر طبیعی در ساختار سرخرگ مغزی) دچار خونریزی مغز می شوند.
علت خونریزی مغزی چیست؟
خونریزی مغزی در اثر ضربه شاید نخستین شکل از خونریزی مغزی باشد که به ذهن هر کدام از شما خوانندگان گرامی خطور کرده است. شاید با خواندن فهرست طولانی علت های خونریزی مغزی که در زیر تقدیم شما می شود، شگفت زده شوید. با علل خونریزی مغزی آشنا شوید:
- ضربه به سر بر اثر سقوط از ارتفاع، تصادف وسایل نقلیه، حوادث ورزشی، اصابت جسم سخت یا هر گونه ضربه به سر
- خونریزی مغزی در اثر فشار خون بالا ممکن است حادث شود. فشار خون بالا می تواند به دیواره مویرگ ها آسیب زده و باعث خونریزی مویرگ سر یا خونریزی از رگ های بزرگ تر مغز شود
- جمع شدن چربی در سرخرگ های مغز (آترواسکلروز عروق مغزی)
- وجود لخته خون، خواه در رگ مغز ایجاد شده باشد، خواه از جای دیگری از بدن به رگ های مغز مهاجرت کرده باشد، می تواند عامل خونریزی مغزی باشد. لخته خون به دیواره رگ مغزی می تواند آسیب بزند و باعث پارگی رگ مغز شود.
- پارگی آنوریسم مغزی که نقاط ضعیف موجود در دیواره رگ های مغزی هستند. این نقاظ ضعیف مانند بادکنک پر از خون و متورم می شوند و گاهی ترکیدن آنها باعث خونریزی شدید مغز می شود.
- رسوب پروتئینی به نام آمیلوئید در دیواره رگ های مغزی و آسیب زدن به آنها که با نام آنژیوپاتی آمیلوئید مغزی هم شناخته می شود.
- اختلالات انعقاد خون و بیماری های خونریزی دهنده یا مصرف داروهای رقیق کننده خون و ضد انعقاد
- تومور مغزی که روی بافت مغز فشار می آورد گاهی به خونریزی مغزی منجر می شود
- استعمال دخانیات مانند سیگار و قلیان، مصرف سنگین مشروب الکلی، یا استفاده از مواد غیر قانونی مانند کوکائین
- شرایط مرتبط با بارداری یا زایمان مانند اکلامپسی (پرفشاری خون دروان بارداری)، بیماری های عروقی بعد از زایمان، یا خونریزی داخل بطنی مغز در نوزاد
- شرایط گوناگون مرتبط با شکل غیر طبیعی کلاژن در دیواره رگ ها که می تواند باعث ضعف دیواره رگ و پارگی آن شود
علائم خونریزی مغزی
این که خونریزی مغزی باعث ایجاد چه نشانه ها و علائمی شود، به محلی از مغز که دچار خونریزی شده، بستگی دارد. به عنوان نمونه، علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه، به محل وارد شدن ضربه به سر و خونریزی ناشی از آن وابسته است. با وجود این، به طور کلی، برخی از شایع ترین علائم خونریزی مغزی به شرح زیر هستند:
- گزگز و مورمور، بی حسی پوست، ضعف یا فلج عضلات صورت، دست یا پا به ویژه در یک سمت بدن
- سردرد بعد از خونریزی مغزی که به طور معمول، ناگهانی و بسیار شدید است و با خونریزی مغزی ساب آراکنوئید بیشتر دیده می شود
- تهوع و استفراغ
- منگی
- سرگیجه
- تشنج
- اختلال در فرو دادن غذا
- نا بینایی یا اختلال در دید چشم
- از دست دادن تعادل یا اختلال در هماهنگی حرکات
- سفتی گردن و افزایش حساسیت به نور
- لکنت زبان یا حالت غیر عادی گفتار
- اختلال در خواندن یا نوشتن یا درک کلامی
- تغییر سطح هوشیاری، بی انرژی بودن، خواب آلودگی غیر طبیعی و کما
- اختلال در تنفس و غیر طبیعی شدن ضربان قلب ( نشانه خونریزی در ساقه مغز یا همان خونریزی پونز است)
- خونریزی گوش به دنبال وارد شدن ضربه به سر با جسم سخت به طور معمول علامت خونریزی مغزی است
اکنون که با نشانه های خونریزی مغزی آشنا شدید، ببینیم یک پزشک چگونه خونریزی مغزی را تشخیص می دهد.
تشخیص خونریزی مغزی
هر گونه شک به خونریزی مغزی یک وضعیت اورژانس پزشکی به شمار می رود. معاینه نخستین قدم برای تشخیص خون ریزی مغزی محسوب می شود. تشخیص خونریزی مغزی از راه انجام کارهای تشخیصی زیر میسر می شود:
- تصویر برداری پزشکی از مغز مانند انجام ام آر آی (MRI) یا سی تی اسکن یا ام آر اِی (MRA) مغزی. در تصاویر حاصل از این روش ها، محل و وسعت خونریزی و حتی گاهی علت خونریزی مغزی مشخص می شود.
اگر پزشک به اطلاعات تکمیلی نیاز داشته باشد، ممکن است تست های زیر را هم درخواست نماید.
- نوار مغز یا الکترو اِنسفالوگرافی
- رادیوگرافی قفسه سینه و آزمایش ادرار
- آزمایش شمارش کامل گلبول های خون (سی بی سی یا CBC) و تست های انعقادی و پلاکت خون
- کشیدن آب نخاع جهت بررسی مایع مغزی نخاعی یا همان CSF و
- برای تشخیص آنوریسم یا ناهنجاری های شریانی وریدی ممکن است آنژیوگرافی مغز هم لازم شود
آیا خونریزی مغزی درمان دارد؟
تمام انواع خونریزی داخل سر و جمجمه یا همان خونریزی مغزی یک اورژانس پزشکی محسوب می شوند. اگر شما یا یکی از اطرافیان شما دچار ضربه به سر (یا همان عبارت مصطلح ضربه مغزی) شده یا یکی از علائم خونریزی مغزی در او مشاهده می شود، بهتر است فورا با شماره تلفن اورژانس (در ایران 115) تماس گرفته شود. اگر امکانش وجود دارد، شایسته است بیمار فورا به اورژانس یک مرکز درمانی برده شود تا علت خونریزی مغزی مشخص گردد و درمان آن سریع تر آغاز شود.
اگر فرد دچار سکته مغزی شده است، قدم نخست این است که علت سکته مغزی تعیین شود: آیا خونریزی عامل سکته مغزی بوده است یا لخته خون؟ سپس می توان درمان مناسب را آغاز نمود.
سرعت عمل در آغاز مراحل درمانی خونریزی مغزی می تواند آسیب های ناشی از خونریزی را کاهش دهد و شانس زنده ماندن بیمار را زیاد کند.
عمل جراحی برای درمان خونریزی مغزی
در شرایط زیر بهتر است فرد دچار خونریزی مغزی تحت عمل خونریزی مغزی قرار گیرد:
- تجمع خون در جمجمه باعث افزایش فشار وارده به مغز می شود. در چنین شرایطی، کاهش سریع فشار داخل جمجمه امری ضروری به شمار می آید. برای انجام این کار می توان از یکی از روش های جراحی زیر استفاده کرد: ایجاد سوراخ در جمجمه برای خروج خون انباشته، برداشتن بخشی از جمجمه برای این که اجازه داده شود بافت متورم مغز راهی به بیرون داشته باشد و فشار روی آن کاهش یابد، یا کرانیوتومی (یعنی باز کردن جمجمه به بیرون).
- در صورتی که تشخیص آنوریسم مغزی مطرح باشد، انجام عمل خونریزی مغزی ضرورت دارد
- تشخیص یک ناهنجاری شریانی وریدی در مغز هم باعث توصیه به انجام عمل جراحی مغزی می شود
با وجود این، در برخی از موارد، نیازی به عمل خونریزی مغزی حس نمی شود. تصمیم درباره لزوم عمل خونریزی مغزی با دکتر معالج است و به محل، علت و میزان خونریزی مغزی و سایر عوامل ارتباط پیدا می کند.
عوارض بعد از عمل جراحی خونریزی مغزی
طی این عمل ممکن است آسیب هایی به رگ ها یا رشته های عصبی در محدوده عمل جراحی وارد شود. بدین ترتیب بعد از عمل جراحی خونریزی مغزی احتمال بروز عوارضی مانند اختلال در حافظه، اختلال در گفتار، اختلال در تعادل یا حرکت وجود دارد.
اگر پزشک روش کرانیوتومی را برای بیمار بهتر بداند، باید عوارضی مانند سکته مغزی و کما را هم به این فهرست افزود. همان گونه که مشخص است عمل خونریزی مغزی یک عمل پر خطر است و با درصد بالایی از مرگ و میر همراه است.
عوارض خونریزی مغزی
متاسفانه اگر خونریزی مغزی بموقع درمان نشود، خودش هم با عوارضی بسیار خطرناک همراه است. سکته مغزی، از دست دادن کارآیی های مغزی و عصبی و تشنج از مهم ترین عوارض خونریزی مغزی به شمار می آیند. بدیهی است که مرگ جدی ترین عارضه یا عاقبت این مشکل پزشکی به شمار می رود.
پس از آشنایی با عوارض بعد از عمل جراحی و عوارض خونریزی مغزی مقاله را با اشاره به نقش دارو درمانی در خونریزی مغزی ادامه می دهیم. بجز عمل خونریزی مغزی، گزینه های درمانی دیگری هم وجود دارد که در ادامه این نوشتار با آنها آشنا می شوید.
نقش داروها در درمان خونریزی مغزی
سایر گزینه های درمان خونریزی مغزی به شرح زیر هستند:
- داروهای ضد اضطراب و داروهای پائین آورنده فشار خون در صورت نیاز
- داروهای ضد صرع برای کنترل تشنج ها
- سایر داروها برای رفع دیگر علائم احتمالی در بیماران مبتلا به خونریزی مغزی مانند مسکن برای سردرد بعد از خونریزی مغزی یا داروهای ملین برای سهولت دفع مدفوع و پیشگیری از زور زدن که برای بیماران می تواند خطرناک باشد
- خونریزی مغزی و کما یا کاهش سطح هوشیاری با هم مرتبط هستند. همچنین برخی از مبتلایان به خونریزی مغزی دچار اختلال در بلع غذا هستند. در این صورت لازم است مایعات و مواد مغذی از راه وریدی یا از راه لوله معده به بیمار داده شود.
مراقبت های بعد از خونریزی مغزی
بعد از این که فرد از مرحله حاد خونریزی مغزی جان سالم به در برد، درمان و مراقبت برای مدت طولانی باید ادامه یابد. هدف از این مراقبت درازمدت، کمک به برگشتن کارکردهای مغزی به حد مورد نیاز برای کارهای روزمره است. با توجه به علت خونریزی مغزی حتما باید اقدامات لازم جهت پیشگیری از خونریزی مغزی دوباره را هم مد نظر قرار داد.
شیوه های بازتوانی هر بیمار و مدت دوره نقاهت بعد از عمل خونریزی مغزی از یک بیمار به بیمار دیگر فرق دارد. مراقبت ها و بازتوانی بعد از خونریزی مغزی به طور عمده شامل موارد زیر می گردد:
- فیزیوتراپی
- گفتار درمانی یا آموزش سایر روش های برقراری ارتباط که جایگزین تکلم شود
- کار درمانی
- اصلاح سبک زندگی به گونه ای که احتمال عود خونریزی مغزی به کمترین حد ممکن برسد
پیشگیری از خونریزی مغزی
برخی از اقداماتی که برای پیشگیری از خونریزی از مغزی مفید هستند عبارتند از:
- کنترل فشار خون بالا
- پایین آوردن سطح کلسترول بد در خون
- کاهش وزن و لاغری
- محدود کردن مصرف نوشیدنی های الکلی و ترک سیگار و سایر انواع دخانیات
- داشتن یک برنامه غذایی سالم
- پایبندی به یک برنامه ورزشی منظم
- کنترل میزان قند خون در صورت ابتلا به بیماری دیابت
منبع ها:
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/14480-brain-bleed-hemorrhage-intracranial-hemorrhage
https://www.aurorahealthcare.org/services/neuroscience/brain-skull-base-care/brain-hemorrhage/
