واژه تومور یعنی یک تورم یا برجستگی در بافت بدن که به طور معمول به دلیل تکثیر یا رشد بیش از حد طبیعی سلول های آن ناحیه رخ داده است. تومور مغزی هم به معنای وجود یک تومور در مغز به شمار می رود. آیا می دانید علائم تومور مغزی چیست؟ آیا عکس تومور مغزی بدخیم را دیده اید؟ یا اصلا عکس تومور مغزی را به چشم خود دیده اید؟
اگر می خواهید تومور مغزی را به طور دقیق و کامل بشناسید از شما خواننده گرامی دعوت می شود این مقاله را تا پایان مطالعه بفرمایید.
تومور مغزی چیست؟
توده حاصل از رشد غیر طبیعی سلول ها در مغز، تومور مغزی نامیده می شود. انواع تومور مغزی ممکن است در مغز بیمار وجود داشته باشند. برخی از این تومورها سرطانی نیستند. به آنها تومور مغزی خوش خیم گفته می شود. گاهی از روی عکس تومور مغزی خوش خیم می توان تا حدودی غیر سرطانی بودن آن را تشخیص داد. سایر تومورها، سرطانی به شمار می آیند. به آنها عبارت تومور مغزی بدخیم اطلاق می شود.
طبقه بندی دیگری هم برای غده در سر یا تومور سر وجود دارد. در برخی موارد، تومور مغزی از بافت مغز آغاز شده است. به این نوع، تومور مغزی اولیه گفته می شود. در زبان انگلیسی این نوع تومور با عبارت Primary brain tumor اطلاق می شود. گاهی هم سرطان موجود در بافت دیگری از بدن به مغز مهاجرت یا متاستاز کرده است. به این نوع تومور در مغز از منشا سایر بافت های بدن، تومور مغزی ثانویه یا تومور مغزی متاستاتیک گفته می شود.
سرعت رشد تومور مغزی چقدر است؟
این که یک تومور مغزی با چه سرعتی بزرگ می شود، طیف بسیار گسرده ای دارد. برخی تومورها بسیار کُند و برخی دیگر بسیار سریع بزرگ می شوند.
به هر حال سرعت رشد تومور مغزی و محل قرارگیری تومور میزان اختلال در کارکرد عصبی بیمار مبتلا به آن را مشخص می نماید. گزینه های درمان تومور مغزی علاوه بر سرعت رشد و محل تومور به نوع آن هم بستگی دارد.
انواع تومور مغزی
در بخش های پیشین به طبقه بندی های کلی موجود برای تومور مغزی اشاره شد. در این بخش، نام برخی از انواع شایع ترین تومور اولیه مغزی در مقابل دیدگان شما قرار می گیرد.
- نوروم آکوستیک یا آکوستیک نوروما
- آستروسیتوما
- کارسینوم شبکه کوروئید
- کرانیوفارنژیوم
- تومور های جنینی یا تومور مغزی مادرزادی
- اِپیندیموما
- گلیوبلاستوم
- گلیوم
- مدولوبلاستوم
- مننژیوم
- اُلیگودندروگلیوم
- تومور مغزی کودکان
- پینئوبلاستوم و
- تومورهای هیپوفیز
البته تومورهای مغزی متاستاتیک هم وجود دارند که از بافت دیگری از بدن به سمت مغز حرکت کرده و در مغز جای گرفته اند.
گاهی پرسیده می شود: بدترین نوع تومور مغزی کدام است؟ توموری که رشد بسیار سریع دارد و در نقطه ای حساس از مغز قرار گرفته است، بدترین نوع تومور مغزی محسوب می شود.
علائم تومور مغزی
اگر نمی دانید علائم تومور مغزی چیست، این بخش را از دست ندهید زیرا علایم تومور مغزی تنوع بسیار زیادی دارند. علائم تومور مغزی در جوانان و سایر رده های سنی تفاوت چندانی با هم ندارند. علائم و نشانه های تومور مغزی به اندازه تومور، محل تومور و سرعت رشد تومور مغزی ارتباط دارد.
در زیر به مهم ترین و شایع ترین علائم تومور مغزی به طور کلی اشاره شده است.
- سردرد تازه یا تغییر در الگوی سردرد های قبلی
- سردرد هایی که تعداد و شدت آنها به تدریج بیشتر می شود
- تهوع یا استفراغ غیر قابل توجیه
- مشکلات بینایی مانند تاری دید، دو بینی یا محدودیت میدان بینایی در پیرامون
- از دست دادن تدریجی حس لامسه یا قدرت حرکت در یک دست یا یک پا
- اختلال در حفظ تعادل بدن
- مشکلات در گفتار و سخن گفتن
- احساس خستگی بیش از حد
- اختلال حواس در مورد مسائل روزمره که پیش از این به خوبی انجام داده می شد
- دشواری اتخاذ تصمیم (سخت شدن روند تصمیم گیری ها)
- ناتوانی در دنبال کردن دستورالعمل های ساده و
- تشنج در کسی که پیش از این اصلا سابقه تشنج نداشته است و
- کم شنوایی یا نا شنوایی
علائم تومور مغزی بدخیم و خوش خیم تفاوت چندانی با هم ندارند. به عبارت دیگر، بسیار دشوار است که از روی علائم تومور مغزی گفته شود آیا تومور بدخیم یا خوش خیم است.
برای تومور مغزی چه زمانی به دکتر مراجعه کنید؟
در صورتی که یک یا چند علامت بالا به طور مداوم یا به میزان چشمگیر شما را اذیت می کند، حتما با پزشک معالج خود درباره احتمال تومور مغزی مشورت نمائید.
علت تومور مغزی
ابتدا به علت تومورهای مغزی اولیه پرداخته شده است. این تومورها از بافت مغز یا بافت های همجوار آن سرچشمه می گیرند؛ به عنوان نمونه، از پرده خارجی مغز (مننژ) یا غده هیپوفیز آغاز می شوند.
در هسته هر سلول، از جمله در هسته سلول مغزی، موادی به نام دی اِن اِی یا DNA وجود دارد. DNA مانند دستورالعملی کلیدی تلقی می شود که هر گونه خصوصیت یا رفتار سلول را دیکته می کند. اگر در DNA سلول مغزی تغییر یا به اصطلاح علم ژنتیک، جهشی رخ دهد که تکثیر و رشد سلول سریع تر از حالت عادی شود، تجمع سلول ها باعث ایجاد تومور می شود.
در بزرگسالان احتمال وقوع تومور مغزی اولیه کمتر است و بیشتر تومورهای مغزی در این رده سنی از نوع تومور مغزی متاستاتیک یا ثانویه هستند. به عبارت دیگر، اگر عکس تومور مغزی متعلق به بزرگسال باشد، احتمال بیشتر این است که سرطان در جای دیگری از بدن به مغز مهاجرت کرده و باعث بروز تومور مغزی ثانویه شده است. اگرچه این امر باید با کارهای بیشتر تشخیصی ثابت شود.
علت تومور مغزی اولیه
همان گونه که در بخش های پیشین گفته شد، انواع گوناگونی از تومورهای مغزی اولیه وجود دارد. نام هر توموری نشان می دهد که از کدام سلول مغزی منشا گرفته است. نمونه های زیر برای آشنایی بیشتر شما معرفی می گردند.
گلیوم ها
این تومورها می تواند هم در مغز هم در نخاع رویت شود. تومورهای گلیوم شامل این انواع هستند: آستروسیتوم، اپیندیموم، گلیوبلاستوما، اُلیگوآستروسیتوم و الیگودندروسیتوم.
مننژیوم ها
مغز و نخاع توسط پرده خارجی مغز محافظت می شوند. توموری که از پرده خارجی مغز یا همان مننژ منشا گرفته باشد، مننژیوم نام دارد. بیشتر مننژیوم ها خوش خیم هستند.
نوروم آکوستیک یا شوانوم ها
این تومورهای خوش خیم روی عصبی ظاهر می شوند که کنترل شنوایی و تعادل بدن را بر عهده دارد. این عصب سیگنال های عصبی را از گوش داخلی به مغز هدایت می کند.
آدنوم های هیپوفیز
غده هیوفیز در زیر مغز قرار دارد. این تومور از این غده سرچشمه می گیرند. تومورهای هیپوفیز ممکن است باعث ایجاد اختلال در هورمون های هیپوفیز و مشاهده آثار آنها در بدن شوند.
مدولوبلاستوم ها
این تومورهای سرطانی، شایع ترین نوع تومور مغزی کودکان محسوب می شوند. البته ناگفته نماند که این تومور هر فرد از هر رده سنی را ممکن است درگیر کند. این تومور به طور معمول از بخش پایین و پشت مغز (مخچه) آغاز می شود. به طور معمول، این تومور از راه مایع مغزی نخاعی به سایر نقاط دستگاه اعصاب مرکزی راه می یابد.
تومور های جِرم سِل
تومورهای جرم سل (سلول های زایا) ممکن است در دوران کودکی و زمانی که بیضه ها و تخمدان ها در حال تکامل هستند، تظاهر یابد. در برخی موارد، ممکن است این سلول ها به صورت نابجا در جاهای دیگر بدن مانند مغز وجود داشته باشند و آنها را هم درگیر تومور جرم سل سازند.
کرانیو فارنژیوم ها
این تومورهای نادر در نزدیکی غده هیپوفیز رشد خود را آغاز می کنند. حتما به خاطر دارید که غده هیپوفیز چندین هورمون ترشح می کند که بسیاری از کارهای بدن را تحت کنترل دارند. تومورهای کرانیو فارنژیوما رشدی آهسته دارند و می توانند غذه هیپوفیز و سایر عناصر مغزی نزدیک خود را با اختلال مواجه سازند.
علت تومور مغزی ثانویه یا متاستاتیک
گاهی اوقات سرطان در جای دیگری از بدن آغاز می شود اما سلول های آن به سمت مغز هم حرکت می کنند یا به مغز متاستاز می دهند.
تومور مغزی متاستاتیک در کسانی رخ می دهد که سابقه ابتلا به نوعی سرطان را در کارنامه سلامتی خود دارند. به ندرت پیش می آید که تومور مغزی متاستاتیک نخستین نشانه سرطان در جای دیگر بدن باشد.
در بزرگسالان تومورهای مغزی متاستیک بسیار شایع تر از تومورهای مغزی اولیه هستند. شایع ترین سرطان هایی که می توانند باعث بروز تومور مغزی متاستاتیک شوند، عبارتند از:
- سرطان پستان
- سرطان روده بزرگ یا همان سرطان کولون
- سرطان کلیه
- سرطان ریه و
- ملانوم
عوامل خطرزای تومور مغزی
هر عاملی که احتمال ایجاد یک بیماری را زیاد کند، عامل خطرزای آن بیماری محسوب می شود. در این بخش خواهید دید چه عواملی در افزایش بروز تومور مغزی نقش ایفا می نمایند.
در بیشتر مبتلایان به تومور مغزی اولیه نمی توان علت تومور مغزی را به روشنی مشخص نمود. با وجود این، پژوهشگران پزشکی و پزشکان توانسته اند برخی از عواملی را شناسایی کنند که خطر ایجاد تومور مغزی را بیشتر می کند.
دو عامل خطرزای تومور مغزی به شرح زیر هستند:
قرار گرفتن در معرض اشعه
- برخی از انواع اشعه به اشعه های یونیزان (ionizing radiation) مشهور هستند. شناخته شده ترین اشعه یونیزان همان اشعه ایکس است. قرار گرفتن در معرض اشعه های یونیزان احتمال وقوع تومور مغزی را به شدت افزایش می دهد. به عنوان نمونه، کسانی که برای درمان سرطان رادیو تراپی یا همان پرتو درمانی می شوند و همچنین کسانی که از انفجار بمب اتمی جان سالم به در برده اند، بیش از دیگران ممکن است به تومور مغزی دچار شوند.
سابقه خانوادگی تومور مغزی
- درصد کمی از کل تومورهای مغزی در افرادی تشخیص داده می شود که در خانواده آنها سابقه ابتلا به تومور مغزی یا سابقه سندروم های ژنتیکیِ افزایش دهنده شانس تومور مثبت گزارش شده است.
روش های تشخیص انواع تومور مغزی خوش خیم و بدخیم
اگر کسی با یک یا برخی از علائم تومور مغزی مواجه است، باید به پزشک معالج خود مراجعه کند. دکتر معالج در صورت شک به انواع تومور مغزی بدخیم و خوش خیم برخی یا همه تست ها و کارهای تشخیصی زیر را درخواست می نماید:
معاینه کامل مغز و اعصاب
این معاینه اجزای فراوانی دارد. در این جا به بعضی از اجزای معاینه مغز و اعصاب اشاره می شود:
- چک کردن بینایی
- معاینه سیستم شنوایی
- چک کردن وضعیت تعادل بدن و
- معاینه وضعیت هماهنگی حرکات، قدرت آنها و رفلکس های عضلانی
اگر هر نکته مشکوکی در یکی از این معاینات دستگیر پزشک می شود، او متوجه می شود که ممکن است تومور مغزی به کدام ناحیه مغز فشار وارد کرده باشد.
انواع تصویر برداری پزشکی
تشخیص قطعی تومور مغزی با ام آر آی (MRI) محرز می گردد. گاهی پزشک ام آر آی رنگی درخواست می کند. در ام آر آی رنگی پیش از تصویر برداری پزشکی، یک ماده حاجب از راه وریدی در ناحیه آرنج، به بیمار تزریق می شود.
گاهی اوقات پزشک معالج لازم می بیند که ام آر آی تخصصی درخواست نماید. ام آر آی کارکردی، ام آر آی پرفوزیون و ام آر اسپکتروسکوپی از نمونه های این روش های تخصصی تصویر برداری پزشکی هستند.
در صورتی که به هر دلیلی امکان انجام ام آر آی وجود نداشته باشد، پزشک ممکن است سی تی اسکن یا پت اسکن درخواست نماید.
نمونه برداری از تومور مغزی
اگر امکان خارج کردن کل تومور مغزی وجود داشته باشد، پزشک همه تومور را طی عمل جراحی تومور مغزی خارج می کند. اما اگر این امکان وجود نداشته باشد، پزشک بخشی از بافت تومور مغزی را برای معاینه زیر میکروسکوپ توسط متخصص پاتولوژی (آسیب شناسی پزشکی) بیرون می آورد.
گاهی محل قرارگیری تومور مغزی به حدی حساس است که هر گونه عمل جراحی شاید باعث آسیب به بافت های سالم شود. در این موارد، نمونه برداری با استفاده از سوزن نمونه برداری استریو تاکتیک توصیه می شود. در این روش فقط یک سوراخ کوچک در استخوان جمجمه ایجاد می شود. سپس یک سوزن باریک تحت راهنمایی ام آر آی یا سی تی اسکن به محل قرارگیری تومور مغزی هدایت می شود.
نمونه تهیه شده از تومور مغزی به آزمایشگاه آسیب شناسی پزشکی فرستاده می شود. پزشک متخصص پاتولوژی زیر میکروسکوپ نمونه تومور مغزی را بررسی می کند و علت تومور را مشخص می کند؛ از جمله خوش خیم یا سرطانی بودن تومور معلوم می شود. در صورت درخواست پزشک معالج، امکان انجام کارهای پیچیده تر در آزمایشگاه آسیب شناسی و طبقه بندی دقیق تر تومور مغزی وجود دارد. گاهی اوقات در صورت تردید نسبت به تشخیص می توان لام ها و نمونه ها را نزد یک پزشک متخصص پاتولوژی دیگر برد تا او هم نظر دهد.
آیا تومور مغزی بدخیم قابل درمان است؟
قابل حدس است که درمان تومور مغزی کار ساده ای نیست. با وجود این، بسیاری از تومورهای مغزی از جمله تومورهای بدخیم قابل درمان هستند. انتخاب گزینه درمانی مناسب برای هر بیمار به عوامل زیر بستگی دارد:
- نوع تومور مغزی
- اندازه آن
- محل تومور مغزی
- شرایط کلی سلامت بیمار و
- الوویت های بیمار
آیا عمل تومور مغزی خطرناک است؟
اگر اندازه و محل تومور مغزی به گونه ای باشد که امکان عمل جراحی وجود دارد، عمل تومور مغزی یکی از بهترین گزینه های درمان تومور مغزی به شمار می آید.
اگر تومور مغزی کوچک باشد و امکان جدا ساختن آن از بافت های اطراف وجود داشته باشد، طی عمل تومور مغزی می توان کل تومور را از سر خارج نمود. اگر تومور را نتوان از بافت های سالم اطراف جدا ساخت یا تومور در نزدیکی مناطق حساس و حیاتی مغز باشد، عمل تومور مغزی خطرناک خواهد بود. در این شرایط شاید پزشک ترجیح دهد فقط بخشی از تومور مغزی را که خطری به وجود نمی آورد، از سر خارج سازد. گاهی حتی بیرون آوردن بخش کوچکی از تومور مغزی می تواند نشانه ها و علائم تومور مغزی را به شدت کاهش دهد.
عوارض عمل تومور مغزی
همه عمل های جراحی ممکن است با عوارض خاص خود همراه باشند و عمل تومور مغزی هم از این امر مستثنا نیست. خونریزی و عفونت دو عارضه شایع تر عمل تومور مغزی به شمار می آید. سایر عوارض به اندازه و محل قرارگیری تومور بستگی دارد. به عنوان نمونه، اگر تومور مغزی در نزدیکی عصب های بینایی قرار داشته باشد، خطر آسیب دیدن وضعیت بینایی بیمار وجود خواهد داشت.
درمان تومور مغزی
درمان تومورهای مغزی روش های گوناگون جراحی و غیر جراحی دارد که گاهی به صورت ترکیبی و مکمل یک دیگر از چند روش درمانی استفاده می شود
عمل جراحی تومور مغزی
در این روش جراح بسته موقعیت، اندازه و نوع تومور با روش های مختلف جراحی مانند آندوسکوپی، میکروسکوپی و یا جراحی باز به درمان و خارج کردن تومور مغزی می پردازد
درمان تومور مغزی با اشعه
در این نوع درمان، از پرتوهای قدرتمند اشعه ایکس یا پروتون ها، برای نابودی سلول های تومور مغزی استفاده می شود. این اشعه می تواند از یک دستگاه در خارج از بدن بیمار ساطع شود (رادیوتراپی خارجی) و به ندرت ممکن است منبع تولید اشعه در نزدیکی تومور مغزی داخل بدن کار گذاشته شود که به این نوع درمان، براکی تراپی گفته می شود.
درمان تومور مغزی با اشعه خارجی می تواند فقط تومور مغزی را هدف قرار دهد یا این که به کل مغز تعمیم داده شود. اشعه درمانی همه مغز اغلب برای مداوای انواعی از سرطان به کار می رود که از جای دیگر بدن به مغز آمده یا چندین تومور در مغز ایجاد کرده است.
در بیشتر مراکز پرتو درمانی از اشعه ایکس برای درمان تومور مغزی استفاده می شود. امروزه در برخی از مراکز، امکان درمان این تومورها با پرتوهای پروتون هم ایجاد شده است. این روش برای درمان تومور مغزی کودکان بیشتر کاربرد دارد. باید خاطر نشان کرد دسترسی به دستگاه های تولید اشعه پروتون ساده نیست و مراکز کمی از امکان انجام این روش درمانی برخوردار هستند.
رادیو سرجری تومور مغزی
رادیو سِرجِری هیچ شباهتی به عمل جراحی معمولی ندارد. در این روش، پرتوهای متعدد اشعه از چندین جهت روی تومور مغزی متمرکز می شود. بدین ترتیب بافت های سالم که سرِ راه هر پرتو اشعه قرار دارند آسیب نمی بینند اما سلول های تومور در محل تمرکز اشعه ها نابود می شوند. به عبارت دیگر، هر پرتو اشعه به تنهایی قدرتمند نیست اما وقتی پرتو ها با هم در یک نقطه متمرکز می شوند، قدرت آنها زیاد می شود و سلول های تومور را نابود می سازند. گاما نایف نام یکی از تکنولوژی های شناخته شده در زمینه رادیو سرجری به شمار می آید. رادیو سرجری به طور معمول، در یک نوبت به انجام می رسد و بیمار در همان روز به خانه می رود.
شیمی درمانی تومور مغزی
داروهایی که به صورت خوراکی یا به شکل تزریقی به بیمار داده می شود تا سلول های تومور مغزی را از بین ببرد، شیمی درمانی را شکل می بخشند. تموزولوماید پر کاربرد ترین دارو در شیمی درمانی تومور مغزی به شمار می رود. بسته به نوع تومور مغزی، ممکن است از سایر داروها برای شیمی درمانی تومور مغزی استفاده شود.
عوارض شیمی درمانی تومور مغزی به نوع داروها و دوز آنها بستگی دارد. تهوع، استفراغ و ریزش مو از شایع ترین عوارض شیمی درمانی تومور مغزی به شمار می آید.
شیمی درمانی برای همه انواع تومور مغزی کاربرد ندارد و فقط روی برخی از انواع این تومورها موثر است.
منابع:
https://www.hopkinsmedicine.org/
