تومور کرانیوفارنژیوم مغزی

انواع مختلفی از تومورهای مغزی وجود دارد که در افراد مختلفی ایجاد می‌شوند. یکی از نادرترین نوع تومورها که در منطقه حساس مغز و در کنار غذه هیپوفیز رشد می‌کند، تومور کرانیوفارنژیوم است. با این که این تومور در منطقه حساسی ایجاد می‌شود، اما معمولا در دسته تومور مغزی بدخیم قرار نمی‌گیرد. در ادامه این مقاله به معرفی تومور کرانیوفارنژیوم پرداخته‌ایم.

دکتر محمود یزدان پناهی، یکی از بهترین متخصصان و جراحان مغز و اعصاب است که خدمات درمانی مورد نیاز برای درمان تومور کرانیوفارنژیوم را هم به بیماران ارائه می‌کند. دکتر یزدان پناهی با تیمی متخصص و حرفه‌ای، بهترین خدمات را به بیماران ارائه می‌دهند. برای اطلاعات بیش‌تر، می‌توانید به پیج اینستاگرام دکتر یزدان پناهی سر بزنید.

تومور مغزی کرانیوفارنژیوم چیست؟

کرانیوفارنژیوم نوعی تومور مغزی نادر است که در نزدیکی غده هیپوفیز، که در پایه مغز قرار دارد، ایجاد می‌شود. این تومور معمولا در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد. تومور کرانیوفارنژیوم از بقایای بافت باقی‌مانده از رشد جنین تشکیل می‌شود و معمولا تا ۵ سال پس از تشخیص ادامه پیدا می‌کند. این تومور یکی از انواع تومور مغزی خوش خیم وغیرسرطانی است، اما می‌تواند به صورت موضعی تهاجمی بوده و به دلیل مکان و اثراتش بر ساختارهای مجاور، مشکلات سلامتی قابل توجهی ایجاد کند.

تومور کرانیوفارنژیوم می‌تواند بر تولید هورمون تاثیر گذاشته و عملکرد غده هیپوفیز را مختل کند و منجر به علائم مختلفی شود. علت دقیق ایجاد تومور مغزی کرانیوفارنژیوم به خوبی شناخته نشده است اما این تومورها ارثی نیستند.

تومور کرانیوفارنژیوم دارای نوع اصلی است:

کرانیوفارنژیوم آدامانتیوماتوز (ACP): این شایع‌ترین نوع است که حدود ۸۰ درصد موارد را شامل می‌شود. تومورهای ACP معمولا جامد و سفت بوده اجزای کیستیک پر از مایع غلیظ و روغنی دارند. آن‌ها دارای کلسیفیکاسیون هستند که به صورت لکه‌های سفید در ام آر آی مغز ظاهر می‌شوند. این تومورها معمولا در کودکان و نوجوانان ایجاد می‌شوند و به تدریج در طول زمان رشد می‌کنند و باعث فشار بر ساختارهای اطراف می‌شوند.

کرانیوفارنژیوم پاپیلاری (PCP): این نوع از تومور کمتر شایع است و ۲۰ درصد باقی‌مانده را شامل می‌شود. این تومورها در درجه اول تومورهایی جامد با اجزای کیستیک کمتر و کلسیفیکاسیون کمتر در مقایسه با ACPها هستند. آن‌ها معمولا در بزرگسالان رخ داده و اغلب در مراحل پیشرفته‌تر نسبت به ACPها تشخیص داده می‌شوند. بر خلاف ACP‌ها که تمایل به رشد آهسته دارند، PCP‌ها می‌توانند با شدت بیش‌تری رشد کنند و تمایل بیشتری به عود شدید دارند.

هر دو نوع کرانیوفارنژیوم می‌توانند علائم مشابهی ایجاد کنند، چون هردو آن‌ها در بافت یکسانی از مغز ایجاد می‌شوند. گزینه‌های درمانی کرانیوفارنژیوم شامل جراحی، پرتودرمانی و در برخی موارد، هورمون‌درمانی است. طرح درمانی انتخاب شده به عوامل مختلفی از جمله اندازه تومور، محل، نوع و شرایط بیمار بستگی دارد.

علائم تومور کرانیوفارنژیوم

• مشکلات بینایی: این تومور هیپوفیز می‌تواند شامل تاری دید، دوبینی، از دست دادن دید محیطی یا کاهش بینایی باشد. علائم تومور مغزی در چشم به دلیل نزدیکی تومور به اعصاب بینایی بروز پیدا می‌کنند.
• عدم تعادل هورمونی: یکی از شایع ترین علائم تومور مغزی کرانیوفارنژیوم مختل شدن عملکرد طبیعی غده هیپوفیز است. این تومور باعث عدم تعادل هورمونی می‌شود و می‌تواند منجر به کمبود هورمون رشد، هورمون تیروئید، نارسایی غدد فوق کلیوی یا تاخیر در بلوغ در کودکان شود.
• سردرد: اگر برایتان سوال است که در تومور مغزی کجای سر درد می‌گیرد، باید گفت که سردردهای مداوم که اغلب ضربان‌دار هستند، می‌توانند نشانه ای از تومور کرانیوفارنژیوم باشند. شدت و فراوانی سردردها می تواند در بین افراد متفاوت باشد.
• ناهنجاری‌های رشد: تومور کرانیوفارنژیوم در کودکان ممکن است با روند طبیعی رشد و تکامل تداخل داشته باشد و منجر به توقف رشد یا تاخیر در بلوغ شود. غده هیپوفیز اصلی‌ترین هورمون‌ها را برای رشد تولید می‌کند و این تومور با رشد در نزدیکی این غده، رشد را مختل می‌کند.
• تغییرات شناختی و رفتاری: تومور کرانیوفارنژیوم در ناحیه‌ای از مغز شکل می‌گیرد که می‌تواند بر عملکرد شناختی، حافظه، تمرکز و خلق و خو تاثیر بگذارد. این تومور می‌تواند منجر به مشکلات یادگیری، توجه و تمرکز، ثبات عاطفی و تغییرات رفتار شود.
• خستگی و ضعف: برخی از افراد ممکن است خستگی مداوم، کمبود انرژی و ضعف عمومی بدن را تجربه کنند. این تومور ممکن است حالت تهوع و استفراغ زیاد هم ایجاد کند. این تومور خواب‌آلودگی بیمار را هم افزایش می‌دهد. این ضعف و خستگی به دلیل فشار خون پایین بیمار رخ می‌دهد؛ فشار خون پایین هم از علائم تومور مغزی کرانیوفارنژیوم است.
• افزایش وزن: تومور کرانیوفارنژیوم می‌تواند تنظیم اشتها و متابولیسم را مختل کرده و منجر به افزایش وزن غیرقابل توضیح یا مشکلاتی در مدیریت وزن شوند. تومور کرانیوفارنژیم با تاثیرگذاری روی هورمون‌ها، سوخت و ساز بدن را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد.
• تحمل پایین گرما یا سرما: تومور کرانیوفارنژیوم روی تحمل دمای بدن بیمار تاثیر می‌گذارد و او را به دماهای بالا و پایین حساس‌تر می‌کند.
• ادرار بیش از حد: برخی از بیماران دارای تومور کرانیوفارنژیوم، تشنگی زیاد و ادرار مکرر را تجربه می‌کنند.

روش های تشخیص تومور کرانیوفارنژیوم

1. معاینه: پزشک سابقه پزشکی بیمار از جمله علائم را بررسی کرده و یک معاینه فیزیکی کامل انجام می‌دهد. پزشک ممکن است به دنبال علائمی مانند عدم تعادل هورمونی، مشکلات بینایی یا ناهنجاری در رشد و تکامل باشد.
2. تست‌های تصویربرداری: تست های تصویربرداری برای شناسایی وجود تومور بسیار مهم هستند. انواع تصویربرداری متداول مورد استفاده برای تشخیص کرانیوفارنژیوم:
   تصویربرداری MRI: این اسکن تصاویر دقیقی از مغز ارائه کرده و می‌تواند به شناسایی اندازه، محل و ویژگی‌های تومور کمک کند.
   اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT): در سی تی اسکن از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر مقطعی از مغز استفاده می‌شود. این اسکن‌ها می‌توانند به تعیین وجود تومور، اندازه آن و تاثیر آن بر ساختارهای مجاور کمک کنند.
3. آزمایش غدد درون ریز: تومور کرانیوفارنژیوم اغلب بر تولید و ترشح هورمون به دلیل نزدیکی به غده هیپوفیز تاثیر می‌گذارد. پزشک ممکن است آزمایش خون را برای ارزیابی سطح هورمون و شناسایی هرگونه عدم تعادل هورمونی مرتبط با تومور تجویز کند.
4. معاینه میدان بینایی: از آنجایی که کرانیوفارنژیوم می‌تواند اعصاب بینایی را تحت فشار قرار دهد، آزمایش میدان بینایی ممکن است برای ارزیابی هرگونه اختلال بینایی ناشی از تومور انجام شود.
5. نمونه‌برداری: در موارد خاصی ممکن است برای تایید تشخیص نیاز به نمونه‌برداری از بافت مغز باشد. نمونه کوچکی از بافت تومور از طریق یک روش جراحی استخراج شده و برای تعیین نوع تومور زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود.

کرانیوفارنژیوما در کودکان

این تومور اغلب در کودکان و نوجوانان ۵ تا ۱۴ساله تشخیص داده می‌شود.

علائم کرانیوفارنژیوم در کودکان با توجه به اندازه و محل تومور می‌تواند متفاوت باشد. علائم و نشانه‌های رایج شامل سردرد، مشکلات بینایی، عدم تعادل هورمونی، تاخیر در رشد، افزایش وزن، افزایش تشنگی و ادرار، خستگی و تغییرات رفتاری هستند.

روند تشخیصی کرانیوفارنژیوم در کودکان مشابه بزرگسالان بوده شامل ارزیابی تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی، آزمایش‌های تصویربرداری، آزمایش غدد درون ریز و آزمایش میدان بینایی است.

گزینه‌های درمانی اولیه برای کرانیوفارنژیوم در کودکان جراحی و پرتودرمانی است. هدف از جراحی برداشتن تومور بدون آسیب رساندن به بافت مغز اطراف است. رادیوتراپی ممکن است پس از جراحی برای رسیدگی به سلول‌های تومور باقی‌مانده استفاده شود. پیگیری منظم برای نظارت بر رشد و مدیریت هرگونه اثرات طولانی مدت تومور یا درمان آن‌ها در کودکان بسیار مهم است.

درمان تومور کرانیوفارنژیوم

جراحی: جراحی مغز و اعصاب، پایه‌ترین درمان تومور مغزی کرانیوفارنژیوم است. هدف از جراحی برداشتن هر چه بیش‌تر تومور بدون ایجاد آسیب قابل توجه به بافت مغز است. جراح ممکن است کرانیوتومی انجام دهد که شامل باز کردن جمجمه برای دسترسی و برداشتن تومور است. در برخی موارد، ممکن است از روش اندوسکوپی کم‌تهاجم استفاده شود که دسترسی به تومور از طریق مجاری بینی است. میزان برداشتن تومور به عوامل مختلفی از جمله اندازه تومور، محل و درگیری ساختارهای حیاتی مغز بستگی دارد.

پرتودرمانی: پس از جراحی، ممکن است پرتودرمانی برای درمان سلول‌های تومور باقی‌مانده و کاهش خطر رشد مجدد تومور توصیه شود. پرتودرمانی شامل استفاده از پرتوهای پرانرژی برای هدف قرار دادن و از بین بردن سلول‌های سرطانی است. این روش درمان می‌تواند به صورت خارجی یا داخلی انجام شود. نوع خاص و مدت پرتودرمانی به موارد مختلفی بستگی دارد و توسط پزشک متخصص تعیین می‌شود.

هورمون‌درمانی: تومورهای کرانیوفارنژیوم می‌توانند بر عملکرد غده هیپوفیز تاثیر گذاشته و منجر به عدم تعادل هورمونی شوند. هورمون‌درمانی اغلب برای جایگزینی هورمون‌ها و مدیریت عوارض مرتبط ضروری است. هورمان‌های حیاتی مانند هورمون رشد، هورمون محرک تیروئید، کورتیزول و هورمون‌های جنسی در این درمان جایگزین می‌شوند. نظارت منظم و تنظیم هورمون‌ها ضروری است.

عمل جراحی کرانیوفارنژیوم

جراحی یک گزینه درمانی رایج برای تومورهای کرانیوفارنژیوم است. معمولا دو روش جراحی وجود دارد:

• کرانیوتومی: کرانیوتومی رایج‌ترین روش جراحی است که برای برداشتن تومور مغزی کرانیوفارنژیوم استفاده می‌شود. این روش شامل ایجاد یک برش در پوست سر، برداشتن بخشی از جمجمه و دسترسی مستقیم به تومور است. جراح با دقت تومور را تشریح کرده و خارج می‌کند. پس از برداشتن تومور، قطعه جمجمه جایگزین شده و برش بسته می‌شود.
• روش آندوسکوپی: در برخی موارد، ممکن است از روش آندوسکوپی برای دسترسی و برداشتن تومورهای کرانیوفارنژیوما استفاده شود. این روش کم‌تهاجم است و شامل ورود به مجرای بینی با لوله‌ای نازک و انعطاف‌پذیر به همراه دوربین و رسیدن به تومور از طریق سینوس اسفنوئید است. این رویکرد به جراح اجازه می‌دهد تا تومور را مشاهده و حذف کند و در عین حال آسیب به جمجمه و مغز را به حداقل برساند.

انتخاب روش جراحی به عواملی مانند محل تومور، اندازه و درگیری ساختارهای مجاور و همچنین تخصص جراح و ترجیحات شخصی بستگی دارد. جراح مغز و اعصاب هر مورد را ارزیابی کرده و مناسب‌ترین روش جراحی را تعیین می‌کند.

پس از جراحی، بیمار معمولا به یک دوره بستری برای نظارت، بهبودی و گذراندن دوره نقاهت بعد از عمل تومور مغزی نیاز دارد. مدت زمان بستری در بیمارستان به وسعت جراحی و سلامت کلی فرد بستگی دارد.

توجه به این نکته مهم است که میزان برداشتن تومور در طول جراحی با توجه به عوامل مختلفی از جمله اندازه تومور، محل و درگیری ساختارهای حیاتی مغز، می‌تواند متفاوت باشد. در برخی موارد، حذف کامل ممکن است بدون خطر آسیب قابل توجه به بافت مغز اطراف امکان‌پذیر نباشد. در چنین مواردی، گزینه‌های درمانی اضافی، مانند پرتودرمانی یا درمان هورمونی، ممکن است برای مدیریت سلول‌های تومور یا رفع عدم تعادل هورمونی توصیه شود.