تومور مغزی بدخیم

رشد و تقسیم تمام سلول‌های بدن توسط واسطه‌های شیمیایی مختلفی به دقت تحت کنترل و نظارت می‌باشد. اگر این نظارت به درستی انجام نگردد، منجر به رشد بیش از حد سلول‌ها و در نهایت ایجاد تومور می‌گردد. در حقیقت، تومورها ضایعاتی هستند که بخاطر رشد و تکثیر بیش از حد سلول‌ها ایجاد می‌شوند. در این صفحه از وبسایت دکتر محمود یزدان پناهی (جراح و متخصص مغز و اعصاب) به انواع تومورهای مغزی بدخیم را معرفی می کنیم و به این سوال پاسخ می دهیم که آیا تومور بدخیم قابل درمان است؟ تا انتها همراه باشید.

تومورها را به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌کنند:

• تومورهای خوش‌خیم: این تومورها به بافت‌های اطراف تهاجم ندارند و در بدن پخش نمی‌شوند.
• تومورهای بدخیم: این تومورها به بافت‌های اطراف خود تهاجم می‌کنند و در بدن پخش می‌شوند و منجر به ایجاد سرطان (Cancer) می‌گردند. به پخش شدن سلول‌های سرطانی در بدن، متاستاز (Metastasis) می‌گویند.

تومور مغزی بدخیم چیست؟

مغز از سلول‌های مختلفی تشکیل شده‌ است:

• نورون‌ها ((Neurons که کار انتقال پیام‌های عصبی را بر عهده دارند. این سلول‌ها توانایی تکثیر و در نتیجه سرطانی شدن را ندارند.
• نوروگلیاها (Neuroglia) که کار حمایت و تغذیه نورون‌ها را بر عهده دارند. به تومور منشا گرفته از این سلول‌ها، تومور مغزی گلیوما (Glioma) می‌گویند.
• سلول‌های مننژی (Meningocytes) که سلول‌های تشکیل دهنده مننژها یا همان پرده‌های پوشاننده مغز هستند. به تومورهای منشا گرفته از این سلول‌ها، مننژیوما (Meningioma) می‌گویند.

خود نوروگلیاها به 3 نوع کلی تقسیم می‌شوند:

• آستروسیت (Astrocyte)
• اولیگودندریت (Oligodendrocyte)
• آپاندیم (Apandim)

اگر هر کدام از سلول‌های فوق‌الذکر(به جز نورون‌ها) ، دچار تقسیم‌های پی در پیِ لجام گسیخته گردند، تومور ایجاد می‌شود و اگر به بافت‌های اطراف تهاجم داشته باشند، به عنوان یک تومور مغزی بدخیم شناخته می‌شود.

شیوع تومورهای مغزی چقدر است؟

تقریبا از هر صد هزار نفر، بین 10 تا 17 نفر دارای تومور مغزی هستند. حدود 50 تا 75% موارد از تومورهای مغزی، تومورهای اولیه هستند؛ یعنی از سرطانی شدن سلول‌های فوق‌الذکر به وجود می‌آیند و باقی موارد را تومورهای متاستازی به خود اختصاص می‌دهند؛ یعنی در نواحی دیگری از بدن، یک تومور بدخیم وجود دارد و تعدادی از این سلول‌ها در بدن پخش و در بافت مغز مستقر شده‌اند. شایع‌ترین تومورهایی که می‌توانند متاستاز مغزی ایجاد کنند، شامل تومورهای ریوی، پستانی و ملانوم پوستی می‌باشد.

شیوع نسبی تومورهای مغزی در کودکان بیش از بزرگسالان است و حدود 20% از تومورهای زمان کودکی را به خود اختصاص می‌دهد.

عمده‌ی تومورهای مغزی، تومورهای خوش‌خیم هستند یعنی به بافت‌های اطراف تهاجمی ندارند؛ ولی با توجه به محدود بودن فضای داخل جمجمه، همین تومورهای خوش‌خیم هم می‌توانند علائم بسیار شدیدی را ایجاد نمایند.

تومورهای بدخیم مغزی به ندرت به خارج از مغز متاستاز می‌دهند و عمده متاستازهای این تومورها، به نواحی دیگری از خود مغز صورت می‌گیرد.

انواع تومورهای مغزی بدخیم

آستروسیتوم (Astrocytoma)

این نوع از تومور از شایع‌ترین تومورهای مغزی می‌باشد و نزدیک به 80% تومورهای مغزیِ گلیالی را به خود اختصاص می‌دهد. این تومور بیشتر در دهه چهارم تا ششم زندگی دیده می‌شود و بیش‌تر از نیمکره‌های مغزی نشات می‌گیرند. این تومور معمولا تا چند سال وضع ثابتی دارد و پس از آن، طی یک دوره‌ی چند ماهه، علائم بیمار به سرعت پیشرفت می‌کند. بقای این بیماران معمولا کمتر از 5 سال است و در موارد شدید، معمولا بیش از 15 ماه عمر نمی‌کنند.

اولیگودندروم (Oligodendroma)

این دسته از تومورها 5 تا 15% از تومورهای مغزی گلیالی را به خود اختصاص می‌دهد و اغلب در دهه‌های چهارم و پنجم زندگی ایجاد می‌شود. این تومورها اغلب از نیم‌کره‌های مغزی منشا می‌گیرند. این بیماران معمولا چندین سال پیش از تشخیص، دچار یک سری علائم نورولوژیک (در اغلب موارد تشنج) می‌باشند. اگر تومور تمایز یافته (گرید 2) باشد، بقای بیماری بین 10 تا 20 سال و اگر تومور تمایز نیافته (گرید 3) باشد، بقای بیمار بین 5 تا 10 سال می‌باشد.

آپاندیموم (Apandimoma)

این تومورها حدود 5 تا 10% تومورهای مغزی گلیالی را به خود اختصاص می‌دهد و بیش‌تر در دو دهه اول زندگی دیده می‌شوند؛ یعنی این تومورها را بیش‌تر در کودکان شاهد خواهیم بود.

این تومور معمولا در ارتباط با بیماری نوروفیبروماتوز تایپ 2 (NF2) دیده می‌شود که یک بیماری ژنتیکی و مادرزادی است. از تظاهرات معمول بیماری نوروفیبروماتوز تایپ 2، ایجاد ضایعات تومور مانند متعدد در سرتاسر بدن (شبیه به زگیل) می‌باشد. این افراد معمولا ریسک بالاتری برای تشکیل تومورهای مغزی مثل آپاندیموم و مننژیوم دارند.

مدولوبلاستوم (Medulloblastoma)

این تومور در اغلب موارد در کودکان دیده می‌شود و صرفا از مخچه منشا می‌گیرد. این تومور به شدت بدخیم می‌باشد و اگر درمان مناسب صورت نگیرد، پیش‌آگهی بسیار بدی دارد. از ویژگی‌های منحصر به فرد تومور می‌توان به حساسیت آن به پرتودرمانی (Radiosensitive) اشاره کرد. اگر تومور با جراحی خارج گردد و پس از آن شیمی درمانی (Chemotherapy) و پرتو درمانی (Radiotherapy) صورت گیرد، میزان بقای 5 ساله‌ی این بیماران به 75% می‌رسد.

لنفوم‌های اولیه (Primary lymphoma)

اگر سلول‌های ایمنیِ مستقر در گره‌های لنفاوی مغز، دچار تغییرات سرطانی شوند، لنفوم اولیه‌ی مغزی ایجاد می‌گردد. این نوع از سرطان‌ها معمولا نادر هستند و کمتر از 1% تومورهای داخل مغزی را به خود اختصاص می‌دهند؛ با این حال، با توجه به نقش ضعف ایمنی در ایجاد این نوع از کنسرها، شایع‌ترین نوع کنسر مغزی در افراد دارای ضعف ایمنی (مثل افراد مبتلا به HIV) می‌باشد.

این نوع از کنسرها در هر سنی می‌تواند ایجاد گردد ولی شیوع آن پس از 60 سالگی افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. این نوع از تومورها معمولا به چند نقطه از مغز متاستاز می‌دهند ولی درگیری خارج از مغز در آن‌ها بسیار نادر می‌باشد (مگر در مراحل انتهایی و در افرادی که ضعف ایمنی بسیار شدید دارند).

ارتباط بسیار قوی‌ای بین ابتلا به ویروس اپشتاین بار (EBV) و لنفوم مغزی کشف شده است؛ به نحوی که تقریبا همه‌ی افراد مبتلا به لنفوم مغزی، به این ویروس آلوده هستند. این عفونت در افراد مبتلا به ضغف ایمنی شیوع نسبتا بالایی دارد و از علائم آن می‌توان به گلودرد چرکی، بزرگ شدن غدد لنفاوی گردنی، بلع دردناک و تب اشاره کرد.

مننژیوم (Meningioma)

مننژیوم‌ها اغلب تومورهای خوش‌خیمی هستند که از مننژها یا لایه‌های پوشاننده‌ی مغز منشا می‌گیرند. این تومورها معمولا بخاطر فشاری که به بافت مغزیِ زیرینِ خود وارد می‌کنند، علائمی ایجاد می‌کنند که منجر به تشخیص این تومورها می‌شود. این علائم عمدتا شامل سردرد و یا تشنج می‌باشند. این تومورها معمولا با جراحی بهبود می‌یابند ولی گاهی اوقات به نسج مغز تهاجم می‌کنند که منجر به عود این تومورها پس از عمل جراحی می‌شود. این تومور هم مثل آپاندیموما با بیماری نوروفیبروماتوز 2 ارتباط دارد.

تومورهای متاستازی (Metastatic Tumors)

تومورهای بدخیمی که در نواحی مختلفی از بدن واقع شده‌اند، می‌توانند از طریق خون یا سیستم لنفاوی در بدن پخش شوند و جاهای مختلف بدن را درگیر نمایند. همانطور که گفته شد، به این فرایندِ پخش سلول‌های بدخیم در بدن، متاستاز می‌گویند.

حدود یک چهارم تومورهای مغزی را متاستازها تشکیل می‌دهند. شایع‌ترین محل این متاستازها عبارتند از:

• ریه
• پستان
• پوست (بخصوص ملانوم‌ها)
• کلیه
• مجاری گوارش
• تومورهای هیپوفیزی (Pituitary tumors)

تومورهای هیپوفیزی از تومورهای شایع مغزی محسوب می‌شوند و تقریبا در همه موارد خوش خیم هستند. با توجه به تقشی که هیپوفیز در تنظیم ترشح هورمون‌های بدن دارد، این تومورها می‌توانند علائم هورمونی مختلفی را در بدن ایجاد می‌کند که درباره‌ی این علائم توضیح داده خواهد شد.

گرید تومور مغزی

تومورهای مغزی را از لحاظ بدخیمی به چهار درجه (Grade) تقسیم می‌کنند:

• گرید یک و دو : این تومورها رشد بسیار آهسته‌ای دارند و بدخیم نمی‌باشند.
• گرید سه و چهار: این تومورها رشد سریعی دارند و جزو تومورهای بدخیم طبقه‌بندی می‌شوند.

هر چه گرید تومور بالاتر باشد، احتمال بقای بیمار و پاسخ به درمان کمتر خواهد بود.

تومور مغزی بدخیم چه علائمی دارد؟

با توجه به ابعاد، محل و نوع تومور، علائم مختلفی را شاهد خواهیم بود:

• سردرد: سردرد از شایع‌ترین علائم تومورهای مغزی می‌باشد. با توجه به اثر فشاریِ تومور بر بافت‌های مجاور خود، سردرد این افراد به صورت منطقه‌ای (Local) می‌باشد؛ به عبارتی فقط در یک قسمت از سر، دچار سردرد می‌شوند. سردرد این افراد با عطسه، سرفه یا خم شدن تشدید می‌شود. معمولا سردرد صبحگاهی دارند؛ به عبارتی پس از بیدار شدن از خواب، سردرد این بیماران شدیدتر می‌باشد و ممکن است که با تهوع یا استفراغ همراه باشد.
• تشنج: به علت اثر فشاریِ تومور بر بافت‌های مجاور، ممکن است که بیمار دچار تشنج گردد. تشنج این بیماران ممکن است که به صورت منتشر باشد یا صرفا یک طرف بدن را درگیر کند.
• اختلالات تعادل: تومور مخچه می‌تواند منجر به اختلال تعادل در فرد گردد.
• اختلالات حسی و حرکتی: ممکن است که فرد در نواحی‌ای از بدن دچار بی‌حسی یا ضعف عضلانی شود.
• اختلالات بینایی: فرد ممکن است که دچار کاهش بینایی (به صورت یک طرفه و یا دو طرفه) و همچنین دوبینی گردد. در افراد مبتلا به تومور هیپوفیز، میدان بینایی فرد از طرفین محدود می‌شود.
• اختلالات درون ریز: همانطور که توضیح داده شد، تومورهای هیپوفیزی منجر به بروز اختلالات هورمونی در فرد می‌شود. برخی از این علائم عبارتند از:
• خروج شیر از پستان‌ها (گالاکتوره)
• برهم خوردن سیکل‌های قاعدگی که معمولا به صورت نبودِ قاعدگی (آمنوره) می‌باشد.
• ناباروری: این افراد ممکن است که دچار اختلال در تخمک گذاری و ناباروری شوند.
• کم کاری و یا پرکاری تیروئید: این افراد ممکن است که دچار عدم تحمل گرما و یا سرما، کاهش و یا افزایش وزن شوند.
• علائم روان‌پزشکی و شخصیتی: این افراد ممکن است که دچار یک سری تغییرات شخصیتی مثل افسردگی و یا عصبانیت و پرخاشگری شوند. گاهی این علائم را به عنوان علائم پنهان تومور مغزی قلمداد می‌کنند.

تومور مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در صورت شک به وجود تومورهای مغزی، با کمک MRI یا CT Scan می‌توان این تومورها را تشخیص داد. روش ارجح و دقیق‌تر استفاده از ام آر آی مغز است و به کمک آن، می‌توان تومورها را راحت‌تر از ضایعات مشابه مثل آبسه یا کیست مغزی افتراق داد.

گاهی با کمک تصویربرداری‌ها می‌توان خوش‌خیم یا بدخیم بودن تومور را تشخیص داد؛ ولی تشخیص قطعی با کمک بیوپسی صورت می‌گیرد.

آیا تومور بدخیم قابل درمان است؟

درمان‌پذیر بودن این تومورها به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ مثل: سن بیمار، نوع تومور، ابعاد و گرید آن .  به طور کلی با کمک جراحی و پس از آن شیمی ‌درمانی و پرتو درمانی، می‌توان درمان را برای بیمار انجام داد. در صورت درمان شدن، این بیماران باید تحت نظر باشند و هرچند وقت یکبار از لحاظ عود، بررسی شوند.

 شیمی درمانی تومور مغزی بدخیم

در اطراف مغز، لایه‌های مننژ وجود دارند که ساختاری به نام سد خونی مغزی را تشکیل می‌دهند. این ساختارها جلوی ورود بسیاری از موارد و داروها را به مغز می‌گیرند؛ به همین دلیل، درمان تومورهای مغزی با داروهای شیمی درمانی (که به صورت داخل وریدی تزریق می‌شوند) می‌تواند سخت و چالش برانگیز باشد.

گاهی برای رفع این مشکل، از روش تزریق مستقیم دارو به دستگاه عصبی مرکزی استفاده می‌کنند که به این روش، تزریق IT یا IntraTechal می‌گویند. در این روش، بیمار به پهلو می‌خوابد و اندکی به سمت جلو خم می‌شود و پزشک دارو را به داخل نخاع کمری تزریق می‌کند.

از داروهایی که برای شیمی درمانی تومورهای مغزی بدخیم استفاده می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تموزولوماید (Temozolomide)
• پروکاربازین (Procarbazine)
• لوموستین (Lumostine)
• وین‌کریستین (Vincristine)

معمولا از پروکاربازین، لوموستین و وین‌کریستین به صورت یک رژیم سه دارویی استفاده می‌کنند و به آن رژیم PCV می‌گویند.

جراحی تومور مغزی بدخیم

با کمک جراحی مغز و اعصاب می‌توان تومور را از بدن بیمار خارج نمود. تومورهای خوش‌خیم به جراحی پاسخ بهتری می‌دهند. مننژیوم‌‌ها معمولا بهتر از انواع دیگر تومورها به جراحی پاسخ می‌دهند؛ چون جدا از نسج مغز هستند و خارج کردن آن‌ها راحت‌تر و با عوارض کمتری صورت می‌گیرد.

عوارض بعد از عمل تومور مغزی بدخیم

به دنبال جراحی، قسمت‌هایی از بافت سالم مغز هم خارج می‌شود و در این مناطق اسکار ایجاد می‌گردد. به همین دلیل فرد ممکن است که دچار عوارضی مانند بی‌حسی، ضعف و یا تشنج گردد؛ بسته به اینکه جراحی در چه قسمتی انجام شده باشد، این عوارض متفاوت خواهد بود.

همچنین اگر عمل جراحی به صورت استریل صورت نگیرد، احتمال بروز عفونت (مننژیت و انسفالیت) وجود دارد.

مراقبت‌های بعد از جراحی تومور مغزی بدخیم

جراحی تومور مغزی، یک جراحی سنگین است و باید مراقب‌های ویژه‌ای پس از آن به عمل آید. این بیماران معمولا برای یک یا دو روز در واحد NCCU بستری می‌شوند و ریتم قلبی این افراد توسط دستگاه مانیتور می‌شود و برای آن‌ها ماسک اکسیژن کار گذاشته می‌شود. دوره نقاهت بعد از عمل تومور مغزی متفاوت است ولی این بیماران معمولا بین 3 تا 10 روز به استراحت مطلق نیاز دارند. مراقبت از زخم و تعویض بانداژ محل جراحی بسیار اهمیت دارد تا از ایجاد هرگونه عفونتی پیشگیری شود.

جهت ارتباط با دکتر محمود یزدان پناهی و یا رزرو نوبت می توانید با شماره های موجود در سایت تماس بگیرید. همچنین برای دیدن ویدئو های بیشتر می توانید به پیج اینستاگرام دکتر یزدان پناهی مراجعه کنید.

منابع:

پاتولوژی رابینز 2018

درسنامه بیماری‌های مغز و اعصاب