آتروفی مغز به معنی از بین رفتن نورون‌ها و اتصالات بین نورون‌ها است. شرایط مختلفی مانند فلج مغزی، زوال عقل و بیماری‌های عفونی باعث بروز آتروفی مغز می‌شود. علائم و شدت آتروفی مغز به بیماری زمینه‌ای و محل آسیب بستگی دارد. در این مقاله با این مشکل همه‌گیر آشنا می‌شویم و راهکارهای پیشگیری و درمان آن را بررسی می‌کنیم. جهت کسب اطلاعات بیشتر و انجام معاینه دقیق می‌توانید به مطب دکتر محمود یزدان پناهی مراجعه نمایید.
درخواست مشاوره رایگان
برای دریافت مشاوره اولیه توسط دکتر یزدان پناهی فرم زیر را پر کنید.
آتروفی مغز چیست؟
آتروفی مغزی در شرایطی اتفاق می‌افتد که سلول‌های مغز به نام نورون‌ها و اتصال دهنده‌های الکتروشیمیایی آنها به نام سیناپس از بین می‌روند. این از دست دادن سلول منجر به کوچک شدن مغز خواهد شد و بسته به محل و میزان آن، توانایی شناختی فرد را کاهش می‌دهد. آتروفی مغزی به طور طبیعی در همه انسان‌ها رخ می‌دهد. اما از دست دادن سلول‌ها می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله آسیب، عفونت و شرایط پزشکی مانند زوال عقل، سکته مغزی و بیماری هانتینگتون تسریع شود. این موارد اخیر گاهی به آسیب مغزی شدیدتر ختم می‌شوند و به طور بالقوه تهدید کننده زندگی هستند.
باید توجه داشت که آتروفی مغزی در نقطه مقابل تومور مغزی قرار دارد. در تومورهای مغزی رشد غیر طبیعی بافت مغز دیده می‌شود، برای مثال در تومور هیپوفیز، سلول‌های این غده تومورهای عملکردی یا غیر عملکردی ایجاد می‌کنند و فرد دچار اختلالات هورمونی خواهد شد. شایع ترین علائم تومور مغزی شامل سردرد، تهوع و تشنج است اما در آتروفی مغزی بیشتر اختلالات شناختی و حافظه دیده می‌شود. ضمنا دیده شده که افراد تحت درمان که دارای انواع تومور مغزی خوش خیم یا بدخیم هستند ممکن است در ادامه زندگی خود دچار آتروفی مغز شوند، چرا که پرتودرمانی و شیمی‌درمانی ممکن است مغز بیماران را کوچک کند.
علائم آتروفی مغز
علائم آتروفی مغزی ممکن است کل مغز را تحت تاثیر قرار دهند (آتروفی عمومی) و یا موضعی باشند، به این معنی که تنها بخش‌های خاصی از مغز تحت تاثیر قرار می‌گیرند (نام دیگر آتروفی موضعی، آتروفی کانونی است.) علائم معمول آتروفی عمومی عبارتند از:
- از دست دادن توانایی استدلال
- سرگردانی و بی‌قراری
- مشکل در برقراری ارتباط، چه به صورت صوتی چه نوشتاری
- از دست دادن حافظه
- کاهش درک مطلب
- شروع ناتوانی در یادگیری
علائم آتروفی موضعی یا کانونی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکل در ایستادن
- از دست دادن هماهنگی
- فلج جزئی
- عدم وجود حس فیزیکی در قسمت‌های خاصی از بدن
- دید دوگانه یا بدون تمرکز
- مشکلات در تکلم یا درک گفتار (آفازی)
برخی از علائم آنقدر شدید هستند که نیاز به درمان فوری پزشکی دارند. از جمله از دست دادن هوشیاری، توهم، تشنج، درد چشم و رفتارهای بسیار پرخاشگرانه یا اقدام به خودکشی. توجه داشته باشید علائم آتروفی مغز در همه افراد یکسان نیست. برخی از افراد از دست دادن حافظه خفیف را تجربه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر در صحبت کردن و خواندن مشکل دچار مشکل می‌شوند.
جلوگیری از کوچک شدن مغز
هیچ شواهد روشنی مبنی بر اینکه کوچک شدن مغز قابل پیشگیری است وجود ندارد، اما انجام اقدامات خاصی احتمال شروع زودرس یا شدید آن را کاهش می‌دهد. این اقدامات شامل ورزش منظم، تنظیم فشار خون و خوردن یک رژیم غذایی سالم است. غذاهای غنی از آنتی اکسیدان ها و اسیدهای چرب امگا 3 نیز برای ماده خاکستری مغز که حاوی اجسام سلولی نورو‌ها است، مفید هستند.
ورزش منظم می‌تواند به محافظت از مغز در برابر کوچک شدن با افزایش سن کمک کند. متخصصین طب ورزش توصیه می‌کنند که افراد در هفته حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی را همراه با چند روز تمرینات قدرتی در برنامه خود داشته باشند.
همچنین ویتامین B12 به سلول‌های مغز کمک می‌کند تا انرژی تولید کنند که برای حفظ سلامت مغز بسیار مهم است. با گنجاندن محصولات حیوانی مانند گوشت و لبنیات در سبد غذایی خود، می‌توانید ویتامین B12 را از رژیم غذایی خود دریافت کنید.
آتروفی مغزی در سالمندان
افراد با افزایش سن برخی از سلول‌های مغزی خود را از دست می‌دهند و حجم مغز نیز کاهش می‌یابد، اما پزشکان معمولا وقتی از از اصطلاح «آتروفی مغز» استفاده می‌کنند که فرد تغییرات مغزی بیشتری از حد انتظار برای سن داشته باشد. در اینجا، آسیب سریع‌تر از روند معمولی پیری اتفاق می افتد.
افزایش سن باعث تغییراتی در اندازه مغز، عروق و شناخت می‌شود و تغییراتی در همه سطوح از مولکول تا مورفولوژی مغز به وجود می‌آید. بروز سکته مغزی، ضایعات ماده سفید و زوال عقل نیز با افزایش سن افزایش می‌یابد، همچنین سطح اختلال حافظه و تغییراتی در سطوح انتقال‌دهنده‌های عصبی و هورمون‌ها نیز وجود دارد.
قسمت‌هایی از مغز که در دوران نوجوانی به بلوغ می‌رسند (مثل لوب فرونتال مغز)، اولین قسمت‌هایی هستند که شروع به پیری و کوچک شدن می‌کنند.
علت کوچک شدن مغز در پیری
با افزایش سن قشر مغز، که همان لایه بیرونی چروکیده مغز است، نازک‌تر می‌شود. این نازک‌تر شدن به ویژه در لوب فرونتال که حافظه، احساسات، کنترل تکانه، حل مسئله، تعامل اجتماعی و عملکرد حرکتی را پردازش می‌کند، قابل توجه است. قشر مغز حاوی بافت خاکستری است و هر چه قدر نازک‌تر شود، از میزان بافت خاکستری مغز کاسته خواهد شد. همچنین نازک شدن در قسمت‌هایی از لوب گیجگاهی که در پشت گوش قرار دارد و به افراد کمک می‌کند کلمات را درک کنند، صحبت کنند، بخوانند، بنویسند و کلمات را با معانی آنها مرتبط کنند، قابل توجه است.
بین آتروفی مغز و زوال عقل ارتباط وجود دارد. به طور خاص، زوال عقل باعث آتروفی شدید مغز می‌شود. زوال عقل یک اصطلاح کلی است که مشکلات شدید فکری را توصیف می‌کند که با زندگی روزمره تداخل دارند. پیری اثرات خود را بر روی مولکول‌ها، سلول‌ها، عروق و توانایی شناختی فرد می‌گذارد. با افزایش سن، حجم مغز ما به ویژه در قشر پیشانی کاهش می‌یابد. همانطور که عروق ما پیر می‌شوند و فشار خون ما افزایش می‌یابد، احتمال سکته مغزی و ایسکمی افزایش هم بیشتر می‌شود.
مشخص شده است که حجم مغز و وزن آن با افزایش سن به میزان حدود 5 درصد در هر دهه پس از 40 سالگی کاهش می‌یابد و این میزان با افزایش سن به ویژه بالای 70 سالگی افزایش می‌یابد. همچنین محققان بر این باورند که میلین با افزایش سن کاهش می یابد و سرعت پردازش را کاهش می‌دهد و عملکرد شناختی را کاهش می‌دهد.
سطوح بالاتر تحصیلات یا پیشرفت شغلی ممکن است به عنوان یک عامل محافظتی در برابر زوال عقل و آتروفی مغز عمل کند. همچنین یک رژیم غذایی سالم، مصرف کم الکل و ورزش منظم، می‌تواند از سلول‌های مغز فرد در برابر پیری محافظت کند.
طول عمر بیماران آتروفی مغز
امید به زندگی در میان بیماران مبتلا به آتروفی مغز تحت تاثیر بیماری یا مشکلی است که باعث کوچک شدن مغز شده است. برای مثال افراد مبتلا به بیماری آلزایمر به طور متوسط چهار تا هشت سال پس از تشخیص زندگی می‌کنند. تعداد سالمندان به طور چشمگیری در سراسر جهان، به ویژه افراد بالای 80 سال در حال افزایش است و آتروفی مغزی نیز بیشتر در همین افراد رخ می‌دهد. در این رده سنی بیشترین میزان مرگ و میر مربوط به بیماری‌های قلبی عروقی است اما کوچک شدن مغز در این افراد از توانایی شناختی آنها می‌کاهد و منجر به کاهش کیفیت زندگی خواهد شد.
درمان دارویی کوچک شدن مغز
هیچ درمانی قطعی برای از دست دادن سلول‌های مغزی ناشی از کهولت سن وجود ندارد، اما درمان‌هایی برای کاهش یا مدیریت علائم وجود دارد. این امید وجود دارد که تحقیقات پزشکی راهی برای رسیدگی موثرتر به این وضعیت پیدا کند. درمان حمایتی نیز به این بستگی دارد که واقعاً چه چیزی باعث آتروفی مغزی شده است. مثلا:
ایدز: ایدز یک اختلال خود ایمنی است و در صورتی که بیمار در زمینه ایدز دچار آتروفی شده باشد، با کنترل ایدز می‌توانیم از پیشرفت آتروفی جلوگیری کنیم. در کنترل ایدز از داروهای ضد ویروس استفاده می‌شود.
مولتیپل اسکلروزیس: MS نوعی بیماری است که در آن سیستم ایمنی به سلول‌های عصبی بدن حمله می‌کند. و آنها را از بین می‌برد و طبیعتا می‌تواند منجر به بروز آتروفی شود. داروهای اصلاح کننده بیماری، مانند ocrelizumab، برای درمان MS استفاده می‌شود.
سکته مغزی: سکته مغزی اغلب نتیجه لخته خون در مغز است که جریان خون اکسیژن دار به مغز را قطع می‌کند. این لخته ها را می‌توان توسط TPAها (داروهای فعال کننده پلاسمینوژن بافتی) حل کرد.
سیفلیس: سیفلیس هم می‌تواند باعث کوچک شدن مغز شود. درمان سیفلیس معمولاً شامل آنتی بیوتیک است.
آسیب مغزی تروماتیک: درمان صدمات مغزی اغلب جراحی مغز و اعصاب نیاز دارد.
بیماری آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل غیرقابل درمان هستند. با این حال، روش‌های درمانی برای مدیریت علائم آنها وجود دارد. گالانتامین، ریواستیگمین و دونپزیل مهارکننده‌های کولین استراز هستند که برای علائم خفیف تا متوسط آلزایمر تجویز می‌شوند. این داروها ممکن است به کاهش یا کنترل برخی علائم شناختی و رفتاری کمک کنند. مصرف این داروها بافت مغزی از دست رفته را احیا نمی‌کند اما به بهبود کیفیت زندگی بیماران که عمدتا سالمند هستند کمک خواهد کرد.
منابع:
https://www.baptisthealth.com/
https://my.clevelandclinic.org/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov//
https://www.publichealth.columbia.edu/
