درخواست مشاوره رایگان
برای دریافت مشاوره اولیه توسط دکتر یزدان پناهی فرم زیر را پر کنید.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی زمانی اتفاق میافتد که جریان خون در بخشی از مغز دچار مشکل شود. این موضوع زمانی اتفاق میافتد که عروق خونی در آن ناحیه مسدود شده باشند و یا ناحیه‌ای از مغز به هر دلیلی دچار خونریزی شده باشد. سکته مغزی یک اورژانس پزشکی و تهدید کننده حیات است و بیمار باید سریعا از مراقبت‌های فوری پزشکی برخوردار شود.
انواع سکته مغزی
سکته مغزی را بر اساس علت وقوع به دو دسته ایسکمیک و هموراژیک تقسیم می‌کنند:
سکته مغزی ایسکمیک
ایسکمی به شرایطی گفته میشود که در آن سلول‌ها جریان خون کافی برای تامین اکسیژن مورد نیازشان را دریافت نمی‌کنند. این مشکل معمولاً زمانی رخ می‌دهد که چیزی رگ‌های خونی مغز را مسدود کرده باشد و جلوی جریان خون را گرفته باشد. سکته‌های مغزی ایسکمیک شایع هستند و حدود 80 درصد از سکته‌های مغزی را تشکیل می‌دهند.
سکته مغزی ایسکمیک معمولاً به یکی از دلایل زیر رخ می‌دهد:
- تشکیل لخته در عروق خود مغز (ترومبوز)
- لخته‌ای که در جای دیگری از بدن تشکیل شده و از طریق رگ‌های خونی شما حرکت می کند تا زمانی که در عروق مغز گیر کند (آمبولی)
- انسداد عروق کوچک (سکته مغزی لاکونار)، که زمانی اتفاق میافتد که بیمار فشار خون بالا و درمان نشده برای مدت طولانی (هیپرتنشن)، کلسترول بالا (هیپرلیپیدمی) یا قند خون بالا (دیابت نوع 2) داشته باشد.
- دلایل ناشناخته (این‌ها سکته های کریپتوژنیک هستند؛ کلمه “cryptogenic” به معنای “منشا پنهان” است).
سکته مغزی هموراژیک
سکته‌های هموراژیک در اثز خونریزی مغزی در داخل یا اطراف مغز رخ می‌دهند. این نوع سکته به یکی از این دو روش اتفاق میافتد:
- خونریزی داخل مغز (داخل مغزی): زمانی اتفاق میافتد که یک رگ خونی در داخل مغز پاره شود و خونریزی در فضای جمجمه به بافت‌های دیگر مغز در اطراف فشار وارد کند.
- خونریزی در فضای زیر عنکبوتیه (فضای بین مغز و پوشش خارجی آن): غشای عنکبوتیه، لایه نازکی از بافت با الگوی تار عنکبوتی است که مغز را احاطه کرده است. فضای بین آن و بافت مغز فضای زیر عنکبوتیه نامیده میشود. آسیب دیدن رگ‌های خونی که از این ناحیه عبور می‌کنند باعث خونریزی در ناحیه زیر عنکبوتیه شده و این خونریزی بر بافت مغز زیر آن فشار وارد می‌کند.
علائم سکته مغزی چیست؟
مناطق مختلف مغز توانایی‌های متفاوتی را کنترل می‌کنند، بنابراین علائم سکته مغزی به ناحیه آسیب دیده در جریان سکته بستگی دارد. برای مثال سکته مغزی اگر بر ناحیه بروکا تأثیر بگذارد، بخشی از مغز که نحوه استفاده از ماهیچه های صورت و دهان را برای صحبت کردن کنترل می کند، دچار مشکل خواهد شد. به همین دلیل است که برخی از افراد هنگام سکته مغزی کلمات نامناسبی را به زبان می‌آورند و یا در صحبت کردن دچار مشکل می‌شوند. از دیگر علائم رایج سکته‌های مغزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضعف یا فلج یک طرفه
- آفازی (مشکل یا از دست دادن توانایی صحبت کردن)
- صحبت کردن نامرتب یا نامرتب
- از دست دادن کنترل ماهیچه ای در یک طرف صورت
- از دست دادن ناگهانی – جزئی یا کلی – یک یا چند حس (بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و لامسه)
- تاری یا دوبینی
- از دست دادن هماهنگی حرکتی دست‌ها و پاها (آتاکسی)
- سرگیجه
- تهوع و استفراغ
- سفتی گردن
- بی ثباتی عاطفی و تغییرات شخصیتی
- گیجی یا آشفتگی
- تشنج
- از دست دادن حافظه
- سردرد (معمولاً ناگهانی و شدید)
- از حال رفتن یا غش کردن
- کما
علائم سکته مغزی خاموش
سکته مغزی خاموش سکته‌ای است که هیچ علامت ظاهری ندارد و افراد معمولاً از سکته مغزی خود اطلاعی ندارند. علیرغم عدم ایجاد علائم قابل شناسایی، سکته مغزی خاموش همچنان به مغز آسیب می‌رساند و فرد را در معرض خطر حمله ایسکمیک گذرا (TIA) و سکته‌های مغزی در آینده قرار می‌دهد. ضمنا کسانی که سکته مغزی را تجربه کرده‌اند نیز ممکن است در آینده در معرض خطر سکته مغزی خاموش باشند.
سکته‌های خاموش معمولاً باعث ایجاد ضایعاتی می‌شوند که با استفاده از تصویربرداری عصبی مانند MRI شناسایی می‌شوند. تخمین زده میشود که سکته‌های خاموش پنج برابر سکته‌های علامت‌دار رخ می‌دهند. خطر سکته مغزی خاموش با افزایش سن افزایش می‌یابد، اما ممکن است بر بزرگسالان و کودکان جوان‌تر، به‌ویژه آن‌هایی که کم‌خونی حاد دارند نیز تأثیر بگذارد.
علائم سکته مغزی در زنان
علائم سکته مغزی در زنان مابه مردان است با این تفاوت که در زنان عوامل خطر دیگری نیز برای وقوع سکته مغزی وجود دارد. برای مثال زنانی که سابقه مصرف قرص‌های ضد بارداری خوراکی دارند، بیشتر در معرض سکته مغزی هستند، همچنین بانوانی که تجربه پره اکلامپسی در بارداری را دارند نیز در آینده بیشتر مستعد سکته‌های مغزی خواهند بود.
تعدادی توصیه خاص نیز برای زنان ارائه شده است، از جمله مصرف آسپرین بعد از هفته یازدهم بارداری در صورت وجود سابقه فشار خون مزمن قبلی و مصرف داروهای فشار خون در دوران بارداری به ویژه اگر فشار خون سیستولیک بیشتر از 150 میلی میتر جیوه باشد. همچنین افرادی که قبلا پره اکلامپسی داشته‌اند نیز باید با دقت بیشتری پیگیری شوند.
عوامل خطر در بروز سکته مغزی
سکته‌های مغزی ایسکمیک و هموراژیک ممکن است به دلایل زیادی رخ دهند. سکته مغزی ایسکمیک که به دلیل لخته شدن خون اتفاق می‌افتند، بیشتر به دلایل زیر رخ می‌دهند:
- آترواسکلروز
- اختلالات انعقادی خون
- فیبریلاسیون دهلیزی (به خصوص زمانی که به دلیل آپنه خواب اتفاق میافتد)
- نقایص قلبی (نقص سپتوم دهلیزی یا نقص دیواره بین بطنی)
- بیماری ایسکمیک میکروواسکولار (که می تواند عروق خونی کوچکتر در مغز را مسدود کند)
عمده‌ترین دلایل وقوع سکته مغزی هموراژیک عبارتند از:
- فشار خون بالا، به خصوص در موارد مزمن
- آنوریسم عروق مغزی گاهی اوقات می‌تواند منجر به سکته های هموراژیک شود.
- تومورهای مغزی
- بیماری‌هایی که باعث تضعیف یا ایجاد تغییرات غیرعادی در عروق خونی مغز می‌شوند، مانند بیماری مویامویا.
آیا سکته مغزی خوب میشود؟
افرادی که از سکته مغزی جان سالم به در می‌برند، اغلب با مشکلات طولانی‌مدت ناشی از آسیب‌های مغزی مواجه هستند.
برخی از افراد قبل از اینکه بتوانند استقلال عملکرد قبلی خود را بازیابی کنند به دوره طولانی توانبخشی نیاز دارند، در حالی که بسیاری هرگز به طور کامل بهبود نمی‌یابند و پس از سکته مغزی نیاز به حمایت همیشگی دارند.
یکی از مهم‌ترین راه‌های درمان سکته مغزی کمک به بهبودی یا سازگاری فرد با تغییرات مغزی رخ داده است. توانبخشی سکته مغزی بخش عمده ای از فرآیند بهبودی برای بیشتر افرادی است که دچار سکته مغزی شده‌اند. اقدامات زیر می‌تواند در پروسه توانبخشی به بازیابی توان فرد کمک کنند:
- گفتار درمانی
- فیزیوتراپی
- کار درمانی
- درمان شناختی
عوارض سکته مغزی
برخی از ناتوانی‌های جسمی که می‌توانند در اثر سکته مغزی ایجاد شوند عبارتند از: ضعف عضلانی، بی‌حسی، زخم‌های فشاری، ذات‌الریه، بی‌اختیاری ادرار، آپراکسی (ناتوانی در انجام حرکات یاد گرفته شده)، بروز مشکلات در انجام فعالیت‌های روزانه، کاهش اشتها، کاهش گفتار، کاهش بینایی و درد.
اگر سکته مغزی به اندازه کافی شدید باشد یا در یک مکان خاص مانند قسمت‌هایی از ساقه مغز رخ دهد، می‌تواند بیمار را دچار کما یا مرگ کند. تا 10 درصد از افراد به دنبال سکته مغزی دچار تشنج می‌شوند که معمولاً تا یک هفته بعد از سکته رخ می‌دهد. شدت سکته احتمال تشنج را افزایش می‌دهد.
تخمین زده می شود که 15 درصد از افراد بیش از یک سال پس از سکته، بی اختیاری ادرار را نیز تجربه می‌کنند.
50 درصد از افراد به دنبال سکته مغزی دچار کاهش عملکرد جنسی (اختلال عملکرد جنسی) می شوند.
مشکلات عاطفی نیز می‌توانند به عنوان عوارض سکته مغزی مطرح شوند. این مشکلات می‌تواند شامل اضطراب، حملات پانیک، عاطفه صاف (ناتوانی در بیان احساسات)، شیدایی، بی تفاوتی و روان پریشی شود. مشکلات دیگر ممکن است شامل کاهش توانایی در برقراری ارتباط با احساسات از طریق حالت چهره، زبان بدن و صدا باشد.
عوارض سکته مغزی سمت راست
اثرات سکته مغزی نیمکره راست ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ضعف یا فلج سمت چپ و اختلال حسی
- انکار فلج یا اختلال و کاهش بینش فرد نسبت به مشکلات ایجاد شده توسط سکته مغزی (به این عارضه “غفلت چپ” می گویند)
- مشکلات بینایی، از جمله ناتوانی در دیدن میدان بینایی چپ هر دو چشم
- مشکلات فضایی در درک عمق یا جهت‌ها، مانند بالا یا پایین و جلو یا عقب
- ناتوانی در شناسایی یا تشخیص اعضای بدن
- ناتوانی در درک نقشه‌ها و یافتن اشیا، مانند لباس یا لوازم بهداشتی
- مشکلات حافظه
- تغییرات رفتاری، مانند عدم نگرانی در مورد موقعیت ها، تکانشگری، نامناسب بودن، و افسردگی
عوارض سکته مغزی سمت چپ
اثرات سکته مغزی نیمکره چپ ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ضعف یا فلج سمت راست و اختلال حسی
- مشکلات گفتار و درک زبان (آفازی)
- مشکلات بینایی، از جمله ناتوانی در دیدن میدان بینایی مناسب هر دو چشم
- اختلال در توانایی انجام ریاضی یا سازماندهی، استدلال و تجزیه و تحلیل موارد
- تغییرات رفتاری، مانند افسردگی، احتیاط و تردید
- اختلال در خواندن، نوشتن و یادگیری اطلاعات جدید
- مشکلات حافظه
درمان سکته مغزی
درمان سکته مغزی به عوامل مختلفی بستگی دارد. مهم ترین عامل در تعیین درمان این است که فرد دچار چه نوع سکته ای شده است.
ایسکمیک: در سکته‌های ایسکمیک، اولویت اصلی بازگرداندن گردش خون به نواحی آسیب دیده مغز است. اگر این موضوع به اندازه کافی سریع اتفاق بیفتد، گاهی اوقات می‌توان از بروز آسیب دائمی جلوگیری کرد یا حداقل شدت سکته را محدود کرد. بازگرداندن گردش خون معمولا با استفاده از نوع خاصی از دارو به نام ترومبولیتیک اتفاق میافتد و یا ممکن است با انجام یک جراحی فوری ترومبوکتومی لخته را از محل خود خارج کنند.
هموراژیک: در سکته‌های هموراژیک، درمان به محل و شدت خونریزی بستگی دارد. کاهش فشار خون اغلب اولویت اصلی در درمان است زیرا این کار میزان خونریزی را کاهش می‌دهد و از بدتر شدن شرایط جلوگیری می‌کند. یکی دیگر از گزینه‌های درمانی بهبود لخته شدن خون است تا خونریزی متوقف شود. گاهی اوقات جراحی برای کاهش فشار خون انباشته بر روی مغز ضروری است.
مدت زمان درمان سکته مغزی
درمان فوری سکته مغزی شامل استفاده از داروهای ترومبولیتیک و یا انجام عمل ترومبوکتومی نهایتا تا 24 ساعت پس از وقوع سکته است. اگر فرد از سکته جان سالم به در ببرد با توجه به وسعت آسیب بافت مغز دچار یک سری عوارض حسی و حرکتی خواهد شد که لازم است با درمان‌هایی نظیر فیزیوتراپی و کار درمانی، تاثیر این علائم بر زندگی خود را به حداقل برساند.
اگر درمان‌های مکمل رودتر آغاز شوند و شدت آسیب مغز اندک باشد بیمار می‌تواند 2 تا 4 ماه بعد بهبودی خود را به دست بیاورد. برخی بیماران نیز زودتر از این زمان بهبودی را تجربه می‌کنند.
اگرچه باید توجه داشت در موارد شدیدتر، درمان‌های توانبخشی تنها می‌توانند کیفیت زندگی بیمار را افزایش دهند و برخی علائم تا آخر عمر به همراه فرد باقی خواهد ماند.
بهترین دارو برای بیماران سکته مغزی
داروهای ترومبولیتیک (نام آنها ترکیبی از کلمات یونانی “thrombus” به معنی “لخته” و “lysis” به معنای “شل شدن/حل شدن” است) یک گزینه در سه ساعت اول پس از شروع علائم سکته مغزی هستند. این داروها لخته های موجود را حل می کنند و جان بیماران را نجات می‌دهند. فعال کننده پلاسمینوژن بافتی (TPA) یکی از مؤثرترین داروهایی است که مستقیم وارد لخته شده و آن را از بین می‌برد و در سکته‌های مغزی ایسکمیک می‌توان از آن بهره برد.
منابع:
https://my.clevelandclinic.org/
https://www.nhs.uk/conditions/stroke/
https://www.hopkinsmedicine.org/
