درمان سکته مغزی

سکته مغزی یکی از علل شایع مرگ و میر و ناتوانی در سراسر جهان محسوب می‌شود و سالانه افراد زیادی به آن مبتلا می‌شوند.

طبق آمار موجود، سالانه 15 میلیون نفر در سراسر جهان دچار سکته‌ی مغزی می‌شوند که 5 میلیون نفر از آن‌ها، جان خود را از دست می‌دهند و 5 میلیون نفر هم دچار اختلالات جدی مادام‌العمر می‌شوند که مشکلات مهمی را برای خود و خانواده‌ی فرد، چه از لحاظ مراقبتی و چه از لحاظ اقتصادی، ایجاد می‌کند.

شیوع سکته مغزی با افزایش سن، بیش‌تر می‌شود و در مردان شایع‌تر از زنان است. متاسفانه با توجه به تغییر سبک زندگی، شیوع سکته مغزی در جمعیت جوان نیز در حال افزایش است.

در این مطلب از وبسایت دکتر محمود یزدان پناهی (جراح متخصص مغز و اعصاب) به مراحل و روش های درمان سکته مغزی و همچنین درمان عوارض پس از آن می پردازیم. برای دیدن ویدیوهای های کامل در این رابطه می توانید به پیج اینستاگرام دکتر یزدان پناهی مراجعه کنید. 

چرا فرد دچار سکته مغزی می‌شود؟

سکته مغزی به علت عدم خونرسانی به مغز ایجاد می‌شود.

سکته مغزی به دو نوع تقسیم می‌شود:

• ایسکمیک: در این نوع از سکته، یک لخته خون در مغز گیر می‌کند و خونرسانی به مغز دچار اختلال می‌شود. 85% از سکته‌ها از نوع ایسکمیک است.
• هموراژیک: در چنین مواردی، فرد دچار خونریزی مغزی می‌شود، خون در داخل جمجمه تجمع پیدا می‌کند و فشار مغز افزایش می‌یابد. این خونِ تجمع یافته بر روی عروق مغزی فشار وارد می‌کند و آن‌ها را مسدود می‌نماید و خونرسانی به مغز را دچار اختلال می‌کند. 15% از سکته‌ها از نوع هموراژیک می‌باشند.

روش درمان سکته‌ مغزی ایسکمیک با هموراژیک متفاوت است که در ادامه راجع به آن‌ها توضیح داده خواهد شد.

چه افرادی در خطر ابتلا به سکته مغزی هستند؟

یکسری عوامل خطر (ریسک فاکتور) در ارتباط با سکته مغزی وجود دارد؛ به عبارتی در صورت وجود این عوامل خطر، احتمال ابتلای فرد به سکته مغزی افزایش می‌یابد. بعضی از این عوامل عبارتند از:

• فشار خون: افراد مبتلا به فشار خون بالا، ریسک بالاتری برای پارگی عروق مغزی و تشکیل لخته دارند.
• مصرف سیگار: سیگار کشیدن فرد را مبتلا به فشار خون بالا می‌سازد و می‌تواند ریسک سکته مغزی را افزایش دهد.
• دیس لیپیدمی: هنگامی که چربی خون بالا باشد، بخشی از این چربی در جداره‌ی داخلی عروق رسوب می‌کند و جریان خون را به صورت نسبی مسدود می‌کند؛ به این وضعیت، تصلب شرایین یا آترواسکلروز (Atherosclerosis) می‌گویند. در صورت تشکیل لخته، این رگ به راحتی مسدود می‌شود و فرد دچار سکته مغزی می‌شود.
• دیابت: دیابت با ایجاد فشار خون بالا و آترواسکلروز، می‌تواند ریسک ابتلا به سکته مغزی را افزایش دهد.
• بی‌تحرکی: بی‌تحرکی و ورزش نکردن، منجر به چاقی و دیس‌لیپیدمی می‌شود و ریسک سکته مغزی را افزایش می‌دهد.
• رژیم غذایی نامناسب: افرادی که غذاهای چرب به مقدار زیاد استفاده می‌کنند، ریسک بالاتری برای سکته مغزی دارند.
• مصرف زیاد قرص‌های ضدبارداری خوراکی (OCP): استروژنِ موجود در این قرص‌ها احتمال ایجاد لخته را افزایش می‌دهد.

سکته مغزی چه علائمی دارد؟

سکته مغزی یک پروسه‌ی فوق حاد دارد و علائم آن به صورت کاملا ناگهانی ایجاد می‌شود؛ به عبارتی فرد هیچگونه مشکلی ندارد ولی ظرف چند ثانیه تا چند دقیقه، علائم سکته در بدن فرد ایجاد می‌شود و پیشرفت می‌کند. برخی از علائم سکته مغزی عبارتند از:

• فلجی و ضعف عضلانی: فلجی و ضعف عضلانی می‌تواند الگوهای متفاوتی داشته باشد ولی عمدتا فرد در یک سمت بدن دچار فلج یا ضعف می‌گردد. به فلجِ یک نیمه‌ی بدن، همی‌پلژی (Hemiplegia) می‌گویند. این فلج عضلانی، در عضلات صورت هم رخ می‌دهد که منجر به افتادگی یک‌طرف صورت (بیشتر در اطراف دهان) می‌شود.
• بی‌حسی (Paresthesia): فرد ممکن است که دچار بی‌حسی و یا حس مورمور شدن در نواحی مختلف بدن شود. بی‌حسی هم مانند فلجی، عمدتا یک نیمه‌ی بدن را درگیر می‌گند.
• اختلال تکلم: این بیماران ممکن است که توانایی تکلم خود را از دست بدهند و یا مثل گذشته، سلیس صحبت نکنند.

علائم دیگری مثل مثل اختلالات بینایی، شنوایی، تعادل و اختلالات شناختی و… هم ممکن است که برای فرد روی دهد. به دنبال سکته‌ی مغزی ممکن است که فرد هوشیاری خود را از دست بدهد؛ هرچند که این رخداد شایع نمی‌باشد.

تشخیص سکته مغزی

سکته مغزی را می‌توان با روش‌های تصویر برداری تشخیص داد. بهترین روش تشخیص سکته مغزی، CT Scan می‌باشد و با کمک آن، می‌توان سکته ایسکمیک را از نوع هموراژیک افتراق داد.

معمولا از ام آر آی مغز برای تشخیص سکته مغزی استفاده نمی‌شود؛ چون درمان سکته مغزی نیازمند اقدامات فوری است و MRI زمان ما را می‌گیرد.

مراحل درمان سکته مغزی

بیماری که دچار سکته مغزی می‌شود، حتما باید در بیمارستان بستری شود و پیش از هر چیز باید اقدامات حیاتی اولیه را برای بیمار انجام داد. برای درمان سکته مغزی باید فشار خون بیمار کنترل گردد و از باز بودن راه‌های هوایی اطمینان حاصل کرد. ممکن است برای بیمار ماسک اکسیژن کار گذاشته شود و در صورت از دست دادن هوشیاری، لوله‌گذاری داخل نای (Intubation) انجام می‌گیرد. بیمار باید به مدت 24 ساعت غذا نخورد و در این مدت برای بیمار سرم کار گذاشته می‌شود.

گفتیم که با کمک CT Scan می‌توانیم سکته‌ی نوع ایسکمیک را از نوع هموراژیک افتراق دهیم. در صورتی که سکته‌ی بیمار از نوع ایسکمیک باشد، برای بیمار rtPA یا Reteplase تجویز می‌کنیم. این دارو می‌تواند لخته‌ موجود در رگ را حل نماید، جریان خون را برقرار کند و جلوی پیشرفت بیشتر سکته و علائم بیمار را بگیرد و چه بسا آن‌ها را تا حدودی برطرف نماید.

در درمان سکته مغزی به هیچ وجه نباید تعلل کرد؛ چون هرچه دیرتر برای درمان اقدام نماییم، آسیب وارد شده به مغز بیمار بیشتر می‌گردد. با توجه به اهمیت این موضوع، سازمان جهانی بهداشت روز 29 اکتبر را به عنوان روز جهانی سکته مغزی معرفی نموده است و از شعار : Time is Brain استفاده می‌کند که بیانگر آن است که هر چقدر زودتر برای درمان سکته مغزی بیمار اقدام نماییم، قسمت‌های بیش‌تری از مغز بیمار سالم باقی می‌ماند و احتمال بروز ناتوانی در آینده کاهش می‌یابد.

یک سری موارد منع مصرف برای استفاده از rtPA وجود دارد که باید به آن‌ها توجه نمود:

• سکته هموراژیک: گفتیم در صورتی که سکته بیمار از نوع هموراژیک باشد، از این دارو استفاده نمی‌کنیم؛ چون با توجه به نقشی که در از بین بردن لخته دارد، احتمال خونریزی را افزایش می‌دهد.
• سابقه‌ی هرگونه خونریزی داخل مغزی
• خونریزی فعال (به جز خونریزی دوران قاعدگی)
• مصرف داروهای ضد انعقاد مثل وارفارین (warfarin) و ریواروکسابان (Rivaroxaban) : مصرف همزمان این داروها با rtPA ریسک خونریزی را به میزان زیادی افزایش می‌دهد.
• وجود تومور مغزی: در صورتی که فرد مبتلا به تومور مغزی خوش خیم و یا تومور مغزی بدخیم باشد، نباید از این دارو استفاده نمود.

در صورتی که بیمار، با توجه به شرایط فوق‌الذکر، نتواند rtPA دریافت کند، می‌توانیم از روش آمبولکتومی (Embolectomy) استفاده کنیم که از روش‌های پرکاربرد در نورولوژی و جراحی مغز و اعصاب است. در این روش مثل آنژیوگرافی، یک لوله را وارد عروق فرد می‌کنند و آن را به شریان‌های مغزی می‌رسانند و لخته‌ی مدنظر را خارج می‌نمایند.

نکته مهمی که وجود دارد این است که این روش‌ها را صرفا در چهار ساعت و نیم اول از زمان شروع علائم می‌توانیم برای بیمار شروع کنیم؛ اگر از این زمان گذشته باشد، استفاده از این روش‌ها سود چندانی برای بیمار ندارد و آسیب‌های ایجاد شده تا حدودی برگشت ناپذیر هستند.

روش درمان سکته مغزی خفیف

در مواردی که علائم بیمار خفیف و یا گذرا باشد، برای درمان سکته مغزی ممکن است که پزشک از داروهایی مثل هپارین، انوکساپارین و… استفاده نماید و پس از آن ممکن است که بیمار از قرص ضدانعقاد استفاده نماید تا از حادث شدن مجدد سکته پیشگیری نماید.

استفاده از داروهای استاتین مثل آتورواستاتین Atorvastatin)) می‌تواند پلاک‌های کلسترولی عروق را تثبیت و کوچک سازد و احتمال وقوع مجدد سکته را کاهش دهد.

مدت زمان درمان سکته مغزی

همانطور که گفته شد، بیمار مبتلا به سکته مغزی باید در بیمارستان بستری شود و تا زمانی که از لحاظ بالینی پایدار نشده باشد، نباید از بیمارستان ترخیص گردد. به همین دلیل، مدت زمان درمان سکته مغزی در افراد مختلف متفاوت است؛ ولی بیماران حداقل برای یک الی دو روز باید در بیمارستان بستری باشند.

پس از سکته مغزی، عمده‌ی افراد نیازمند برنامه‌های توان‌بخشی (Rehab) هستند که ممکن است برای چند ماه تا چند سال طول بکشد.

درمان بی قراری بعد از سکته مغزی

بسیاری از بیماران بعد از سکته مغزی، به علت ناتوانیِ ایجاد شده، ممکن است که دچار بی‌قراری، پرخاشگری، اضطراب و یا افسردگی گردند. برای درمان این اختلالات ممکن است که از یکسری داروهای اعصاب و روان مثل مهارکننده‌های اختصاصی گیرنده‌ی سروتونین (SSRI) مثل فلوکسیتین (fluoxetine) استفاده نمود. همچنین مشاوره‌های روان شناسی و حمایت خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی می‌تواند تا حد زیادی به بهبود این اختلالات کمک کند.

درمان فلج ناشی از سکته مغزی

بهترین روش و موثر ترین روش درمان فلج ناشی از سکته مغزی استفاده از دستگاه rTMS است که این روش مجوز FDA آمریکا را نیز دارد در کلینیک اعصاب و روان زیما درمان میتوانید خدمات rTMS دریافت نمایید نکته مهم این است که در این روش نیز میزان تاثیرگذاری بسیار وابسته به زمان است.

درمان سرگیجه بعد از سکته مغزی

پس از وقوع سکته مغزی در مخچه و ساقه مغز، ممکن است که فرد دچار سرگیجه شود. سرگیجه‌ی این بیماران ممکن است که برای چندساعت، چند روز و حتی چند ماه طول بکشد. در مواردی ممکن است که این سرگیجه به طور خودبخودی برطرف شود. با کمک یکسری مانورها و فعالیت‌های خاص که پزشک برای بیمار انجام می‌دهد، این سرگیجه می‌تواند بهبود و حتی برطرف گردد.

درمان لکنت زبان بعد از سکته مغزی

با کمک جلسات گفتار درمانی لکنت زبان بیمار پس از سکته  مغزی می‌تواند تا حد زیادی بهبود یابد.

درمان تاری دید بعد از سکته مغزی

به طور کلی، بسیاری از بیماران پس از اینکه سکته مغزی را پشت سر می‌گذارند، بینایی خود را تا حد زیادی به دست می‌آورد؛ از طرفی هم ممکن است که فرد برای چند ماه دچار اختلال بینایی گردد. با کمک یکسری فعالیت‌های خاص، فرد می‌تواند تاری دید خود را بهبود بخشد؛ به عنوان مثال یکی از این فعالیت‌ها این است که بیمار به صورت متناوب به یک جسم نزدیک و سپس یک جسم دور نگاه کند.

منبع:

درسنامه بیماری‌های مغز و اعصاب ؛ فصل 4