آنوریسم مغزی

آنوریسم مغزی یک تورم یا بیرون زدگی در ساختار یکی از رگ های مغزی می باشد که در اثر پاره شدن آن سکته مغزی و یا خونریزی مغزی اتفاق می افتد. اکثر آنوریسم های مغزی دچار پارگی و ایجاد خونریزی داخل مغز نمی شوند اما هنگامی که آنوریسم سوراخ و یا پاره می شود، موقعیت خطرناک و اورژانسی پیش می آید که هرچه سریع تر می بایست بیمار به مراکز درمانی منتقل شده و تحت نظر جراح مغز و اعصاب قرار گیرد. این آنوریسم‌ها ممکن است عروق مختلفی را درگیر کنند مثل آئورت، عروق کلیوی، عروق کرونری قلبی و عروق داخل مغزی. بحث ما در این مقاله از وب سایت دکتر محمود یزدان پناهی در ارتباط با آنوریسم عروق داخل مغزی است.

آنوریسم مغزی چیست؟

عروق خونی ساختارهایی استوانه‌ای هستند که خون را به قسمت‌های مختلف بدن می‌رسانند. عروق به سه دسته‌ی کلی تقسیم می‌شوند:

• شریان‌ها (سرخرگ‌ها) که خون را از قلب به بافت‌های مختلف بدن (مثل مغز) می‌رسانند.
• مویرگ‌ها که از طریق آن‌ها، بافت‌های مختلف اکسیژن و مواد غذایی را برداشت می‌کنند.
• وریدها (سیاهرگ‌ها) که خون بدون اکسیژن را از بافت‌های مختلف به قلب برمی‌گردانند.

جداره‌ی شریان‌ها از سه‌ لایه‌ی مختلف تشکیل شده‌است:

• یک لایه‌ی داخلی از جنس بافت پوششی
• یک لایه‌ی عضلانی ضخیم در وسط
• یک لایه‌ی خارجی از جنس بافت همبندی که عروق را به بافت‌های اطراف متصل می‌کند.

اگر لایه‌ی عضلانی به هر دلیلی (که در ادامه توضیح داده خواهد شد) از بین برود، جداره‌ی رگ در آن ناحیه نازک و آسیب‌پذیر می‌شود. در این صورت، آن قسمت از رگ متورم می‌شود و یک ساختار کیسه‌مانند ایجاد می‌کند که به آن آنوریسم می‌‌گویند.

شیوع آنوریسم‌های مغزی چقدر است؟

در مطالعاتِ انجام شده، نشان داده شده‌است که تقریبا 2% افراد دچار آنوریسم مغزی هستند (یعنی از هر 50 نفر، یک نفر). این بیماری ممکن است در هر سنی دیده شود ولی شیوع آن، در سنین 30 تا 60 سالگی بیش‌تر است. شیوع این بیماری در مردان و زنان در سنین یائسگی بیش‌تر از سایر افراد جامعه است.

چه کسانی در معرض ایجاد آنوریسم مغزی هستند؟

عوامل مختلفی می‌تواند منجر به ایجاد آنوریسم مغزی گردد. برخی از عوامل مهم و شایع عبارتند از:

• سیگار: بررسی‌های مختلف نشان داده‌ است که شیوع آنوریسم در افرادی که سیگار می‌کشند بیش‌تر است. به طور کلی، سیگار کشیدن منجر به ایجاد یک التهاب عمومی در قسمت‌های مختلف بدن می‌شود. بدنبال این التهاب، جداره‌ی عروق تخریب و آنوریسم ایجاد می‌شود.
• افزایش چربی خون: افزایش چربی خون (دیس‌لیپیدمی)، یک نقش کلیدی و مهم در عمده‌ی آنوریسم‌ها ایفا می‌کند. بدنبال افزایش چربی خون، این چربی‌ها در جداره‌ی عروق رسوب و پلاک‌هایی را ایجاد می‌کنند. به این وضعیت، تصلب شرایین (آترواسکلروز) گفته می‌شود. در قاعده‌ی این پلاک‌ها، یک التهاب ایجاد می‌شود که منجر به آسیب به جداره‌ی عروق و ایجاد آنوریسم می‌گردد.
• افزایش فشار خون: زمانی که یک فردی مبتلا به فشار خون بالا باشد، به جداره‎‌ی عروق فشار وارد می‌شود که منجر به بیرون زدگی و ایجاد آنوریسم می‌شود.
• چاقی: چاقی با ایجاد فشار خون و افزایش سطح چربی‌های خون، می‌تواند ریسک آنوریسم را افزایش دهد.
• دیابت: دیابت یک اختلال متابولیک است که می‌تواند منجر به ایجاد فشار خون و دیس‌لیپیدمی شود. اگر دیابت همراه با فشار خون بالا و دیس‌لیپیدمی باشد، ریسک آنوریسم را افزایش می‌دهد ولی اگر فرد دیابتی، فشار خون بالا و دیس‌لیپیدمی نداشته باشد، دیابت نقش محافظت‌کننده خواهد داشت.
• الکل: مصرف متوسط تا شدید الکل، با ایجاد فشار خون بالا، ریسک آنوریسم را افزایش می‌دهد ولی مصرف خفیف آن می‌تواند نقش محافظت‌کننده داشته باشد.
• وارد شدن ضربه به سر: اگر یک ضربه‌ی نسبتا شدید به جمجمه‌ی بیمار وارد شود، می‌تواند به عروق آن ناحیه آسیب بزند و منجر به ایجاد آنوریسم گردد.
• ناهنجاری شریانی وریدی (AVM) : این بیماری، یک بیماری با زمینه‌ی ژنتیکی و خانوادگی است. در قسمت‌هایی از گردش خونِ این افراد، مویرگ وجود ندارد و شریان مستقیما به ورید وصل می‌شود که ممکن است در این قسمت‌ها آنوریسم ایجاد شود.
• سابقه‌ی خانوادگی آنوریسم: اگر یکی از اعضای خانواده‌ مبتلا به آنوریسم باشد، احتمال ابتلای سایر افراد به این بیماری 10% است.

روش تشخیص آنوریسم مغزی

با استفاده از تصویربرداری‌های مختلف می‌توان آنوریسم مغزی را تشخیص داد؛ برخی از این روش‌ها عبارتند از:

• CT Scan
• MRI
• Angiography
• CT Angiography : در این روش، یک ماده‌ی حاجب را به بدن فرد تزریق می‌کنند و بعد، از جمجمه‌ی فرد یک عکس می‌گیرند. برحسب نحوه‌ی گسترش و پخش شدن این ماده‌ی حاجب در عروق مختلف، می‌توانند آنوریسم را مشاهده و تشخیص دهند.

اگر فرد دچار خونریزی شود، با استفاده از CT scan و بررسی مایع نخاعی (LP) می‌توانند این خونریزی را تشخیص ‌دهند.

علائم آنوریسم مغزی

بسته به سایز و موقعیت آنوریسم، علائم بیمار می‌تواند بسیار متغیر باشد. اگر آنوریسم فرد ابعاد کوچکی داشته باشد و در جای حساسی واقع نشده باشد، ممکن است که فرد هیچگونه علامتی نداشته باشد و اصلا هم تشخیص داده نشود. اگر آنوریسم فرد بزرگ باشد (عمدتا بیش از 2.5 سانتی‌متر) ممکن است که به علت اثر فشاری‌ای که بر ساختارهای اطرافش وارد می‌کند، یکسری علائم نورولوژیک (عصبی) برای فرد ایجاد گردد.

برخی از این علائم عبارتند از:

• سردرد: به علت افزایش فشار داخل مغز، این افراد ممکن است که دچار سردرد شوند. سردرد این بیماران عمدتا یکطرفه است و با عطسه، سرفه، خم شدن و افزایش فشار داخل شکم (مثل اجابت مزاج و دفع ادرار) تشدید می‌شود. این بیماران عمدتا زمانی که بایستند، سردردشان بهتر می‌شود و به هنگام دراز کشیدن تشدید می‌گردد؛ به‌همین دلیل، سردرد این افراد عمدتا صبحگاهی و پس از بیدار شدن از خواب است.
• تهوع و استفراغ: یکی از مکانیسم‌های دفاعی بدن به هنگام افزایش فشار داخل مغزی، تهوع و استفراغ است؛ فلذا این بیماران ممکن است دچار تهوع و استفراغ شوند. استفراغ این بیماران عمدتا جهنده است (یعنی با فشار زیادی، محتویات معده از دهان فرد خارج می‌شود)
• تاری دید: بعلت افزایش فشار داخل مغزی، ممکن است که در شبکیه‌ی فرد تجمع مایع اتفاق بیوفتد و همین اتفاق، منجر به تاری دید در فرد می‌گردد.
• دوبینی: به علت تحت فشار قرار گرفتن اعصابِ محرکه‌ی چشم، ممکن است فرد دچار دوبینی گردد.
• کاهش سطح هوشیاری و خواب آلودگی: به علت فشار بر روی ساقه مغز، ممکن است که فرد دچار کاهش سطح هوشیاری و خواب آلودگی شود.
• ایجاد بی‌حسی و ضعف عضلانی: به علت اثر فشاری‌ای که این آنوریسم‌ها بر سطح مغز وارد می‌کنند، ممکن است که فرد در یک سمت بدن دچار بی‌حسی و ضعف عضلانی گردد. همچنین این افراد ممکن است که دچار اختلال تکلم هم بشوند. به علت فشاری که این آنوریسم‌ها بر عروق مغزی وارد می‌کنند، ممکن است که این افراد دچار سکته‌ی مغزی هم بشوند که در این صورت، علائم آن‌ها پایدار باقی می‌ماند.

در صورتی که یک یا چند علامت از علائم فوق را در خود یا نزدیکانتان مشاهده می‌کنید، حتما با یک پزشک مغز و اعصاب مشکل خود را در میان بگذارید. دکتر محمود یزدان پناهی از جراحان متخصص مغز و اعصاب کشور و دارای بورد تخصصی جراحی مغز و اعصاب می‌باشد که می‌توانند بهترین گزینه جهت درمان بیماران آنوریسم مغزی باشند.

خونریزی داخل مغزی

مهم‌ترین عارضه‌ی این آنوریسم‌ها، ایجاد یک نوع از خونریزی مغزی است که به آن SAH می‌گویند. احتمال ایجاد خونریزی با سایز آنوریسم ارتباط دارد و هرچه سایز آنوریسم بیش‌تر باشد، احتمال خونریزی بیش‌تر است:

• اگر آنوریسم کمتر از 1 سانتی‌متر باشد، 0.1% احتمال خونریزی وجود دارد.
• اگر بین 1 تا 2.5 سانتی‌متر باشد، این احتمال به 0.5% تا 1% می‌رسد.
• و اگر سایز آنوریسم بیش از 2.5 سانتی‌متر باشد، این احتمال حدود 5% است.

این عارضه بسیار خطرناک است و اگر بیماران زنده به بیمارستان برسند، در یک ماه آینده 45% احتمال مرگ و میر دارند و آن‌هایی هم که زنده می‌مانند، معمولا دچار نقایص نورولوژیک جدی و دائمی می‌شوند. اگر آنوریسم فرد برطرف نگردد، 20% احتمال دارد که در طی 2 هفته‌ی آینده مجددا دچار خونریزی گردد. این احتمال در طی یک ماه آینده، 30% و در طی یک سال آینده 3% است؛ و به‌طور کلی افرادی که سابقه‌ی خونریزی دارند، احتمال خونریزی مجدد آن‌ها بیش از سایر افراد است.

سردرد این بیماران به صورت کاملا ناگهانی است که به آن سردرد رعدآسا می‌گویند. این بیماران عمدتا هیچگونه مشکلی ندارند و در حال انجام فعالیت‌های روزمره‌ی خود هستند که به‌صورت ناگهانی دچار یک سردرد بسیار شدید می‌شوند که در عرض کمتر از یک دقیقه به اوج خود می‌رسد. این نوع سردرد، شدیدترین نوع سردردی است که فرد ممکن است تجربه کند و بیماران آن را با عبارت “بدترین سردرد عمرم” توصیف می‌کنند. این بیماران عمدتا دچار کاهش سطح هوشیاری هم می‌شوند و در حالت کوما به بیمارستان آورده می‌شوند. قبل از افت هوشیاری، معمولا دچار یک نوبت استفراغ جهنده‌ی شدید هم می‌شوند.

گفتیم که این نوع از خونریزی تقریبا 50% مرگ و میر دارد و افرادی هم که زنده بمانند، عمدتا دچار نقایص نورولوژیک دائمی می‌گردند؛ مثل:

• سکته مغزی: خونرسانی به مغز دچار اختلال می‌گردد و این بیماران ممکن است که به‌صورت دائمی دچار بی‌حسی و ضعف (در یک سمت یا در هر دو سمت بدن) شوند. همچنین اختلال تکلم هم ممکن است برای این افراد ایجاد شود.
• نابینایی
• صرع

درمان آنوریسم مغزی

2 روش برای درمان آنوریسم مغزی وجود دارد:

• روش جراحی: در این صورت، جمجمه‌ی بیمار باز می‌شود و پزشک رگی که دچار آنوریسم شده‌ است را با کمک یک ساختار گیره‌مانند ((Clip می‌بندد. معمولا این روش جراحی بین 3 تا 5 ساعت زمان می‌برد.
• روش‌ آنژیوگرافیک: در این روش، یک لوله را وارد کشاله‌ی ران فرد می‌کنند و از طریق عروق موجود در آن ناحیه حرکت می‌کنند تا به آنوریسم موجود در مغز برسند و با استفاده از یکسری تکنیک‌های خاص جداره‌ی رگ را ترمیم می‌کنند.

هر دو روش، کارآمد و مفید هستند. هرچند عوارض، ریسک خونریزی و مرگ و میر، در روش‌های آنژیوگرافیک کمتر از روش جراحی است ولی ریسک خونریزی مجدد در این روش معمولا بیش‌تر است.

منابع:

1- اصول طب داخلی هاریسون 2022 ؛ فصل 302

2-اصول طب داخلی سیسل 2020 ؛ فصل 12