ادم مغزی که به نام ورم مغزی نیز شناخته می‌شود یک وضعیت خطرناک و تهدیدکننده حیات است و می‌تواند علائم گسترده‌ای ایجاد کند. لازم است که با علائم این مشکل جدی آشنا شوید و در صورت بروز یا رؤیت آن‌ها در خود یا فرد دیگر بلافاصله به پزشک متخصص مراجعه نمایید. دکتر محمود یزدان پناهی، دارای بورد تخصصی جراحی مغز و اعصاب، آماده یاری رسانی به شما عزیزان در این موضوع می‌باشند.
درخواست مشاوره رایگان
برای دریافت مشاوره اولیه توسط دکتر یزدان پناهی فرم زیر را پر کنید.
ورم مغزی چیست؟
ادم مغزی یا تورم مغزی، به معنی افزایش فشار در سر است که ممکن است سد خونی مغزی را مختل نماید. این عارضه در واقع واکنش بدن برای پاسخ دادن به ضربه، سکته یا عفونت است. از آنجایی که مغز در یک جمجمه سفت محصور شده است، افزایش فشار داخل جمجمه یا ICP می‌تواند از جریان خون غنی از اکسیژن به مغز جلوگیری کند، مانع خروج مایعات از مغز شود و حتی به سلول‌های مغز آسیب برساند یا آن‌ها از بین ببرد.
ادم مغزی همه گروه‌های سنی، جنسیت‌ها و گروه‌های قومی را درگیر می‌کند.
ورم مغزی چگونه ایجاد می شود؟
ضربه به سر، عفونت‌ها و تعدادی از بیماری‌های عصبی دیگر می‌توانند باعث تورم مغز شوند، زیرا فشار افزایش می‌یابد و بافت مغز را فشرده می‌کند.
فضای حفره جمجمه از نظر حجم ثابت است و حاوی نسبت‌های ثابتی از ماده مغز (تقریبا 1400 میلی لیتر)، خون (تقریباً 150 میلی لیتر) و مایع مغزی نخاعی (تقریباً 150 میلی لیتر) است. به دلیل این فضای ثابت، افزایش حجم یکی از این اجزا باید منجر به از دست رفتن یک جزء دیگر به مقدار مساوی شود. در ادم مغزی، حجم نسبی بافت مغز افزایش می‌یابد. این افزایش حجم نسبی مغز باعث کاهش پرفیوژن یا رسیدن خون به مغز می‌شود
تظاهرات بالینی ادم مغزی متغیر است و از بدون علامت تا اختلالات شدید عصبی، کما و مرگ متغیر است. علائم با افزایش فشار داخل جمجمه ای (ICP) به بیشتر از 20 سانتی متر آب در اکثر بیماران ظاهر می‌شود.
ورم مغز و کما
عفونت‌هایی مانند آنسفالیت و مننژیت باعث تورم مغز، نخاع یا بافت‌هایی می‌شوند که مغز را احاطه کرده‌اند. موارد شدید این عفونت‌ها می‌تواند منجر به آسیب مغزی یا کما شود.
باید توجه داست که یافته‌های معاینه فیزیکی ادم مغزی با توجه به محل و میزان ادم مغزی می‌تواند بسیار متفاوت باشد. ادم موضعی مغزی می‌تواند باعث اختلال در عملکرد مغز ادماتوز شود و علائمی شامل ضعف، اختلالات بینایی، تشنج، تغییرات حسی، دوبینی و سایر اختلالات عصبی را نشان دهد. اما در ادم منتشر مغزی، بیمار ممکن است سردرد، حالت تهوع، استفراغ، بی‌حالی، تغییر وضعیت ذهنی، گیجی، کما، تشنج یا سایر تظاهرات را داشته باشد. در ادم مغزی منتشر یا موضعی، بیمار ممکن است دچار افزایش فشار داخل جمجمه‌ای (ICP) شود که معمولاً با سردرد، تهوع، استفراغ، بی‌حالی، نوروپاتی جمجمه، تغییر وضعیت ذهنی به کما و مرگ تظاهر می کند.
علت ورم مغزی چیست؟
آسیب تروماتیک مغزی (TBI) ضربه‌ای به سر است که می‌تواند منجر به خونریزی، کبودی یا تورم مغز شود. علل شایع TBI عبارتند از سقوط، تصادف اتومبیل، ورزش، خشونت خانگی یا آسیب‌های جنگی. افزایش فشار داخل جمجمه در TBI می‌تواند باعث تورم بافت مغز شود.
انواع مختلفی از عفونت‌ها می‌توانند منجر به تورم مغز شوند، از جمله آنسفالیت و مننژیت. آنسفالیت التهاب مغز است که معمولاً در اثر عفونت ویروسی ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند منجر به سردرد، تب، از دست دادن هوشیاری، درد پشت سر، تشنج و موارد دیگری از این دست شود. مننژیت عفونت لایه‌های مننژ است که مغز و نخاع را احاطه کرده‌اند. علل رایج مننژیت عبارت است از عفونت‌های ویروسی، باکتریایی، انگلی یا قارچی.
تومور مغزی، رشد غیرطبیعی سلول‌ها در داخل مغز یا جمجمه است. تومور می‌تواند بافت مغز را فشرده یا جابجا کند یا مجرای عبور مایع مغزی نخاعی را مسدود نماید، که این موضوع می‌تواند فشار داخل مغز را افزایش داده و باعث تورم شود.
حدود 80 درصد سکته‌های مغزی، سکته‌های ایسکمیک هستند که در اثر انسداد شریان‌های مغز (معمولا به علت وجود لخته خون در مغز) ایجاد می‌شوند که این موضوع به نوبه خود مانع از رسیدن خون اکسیژن‌دار به سلول‌های مغز خواهد شد. سلول‌های مغزی آسیب دیده معمولا متورم می‌شوند و می‌توانند راه خروج مایع مغزی نخاعی از مغز را مسدود کنند و فشار داخل جمجمه (ICP) را بیشتر کنند.
خونریزی داخل جمجمه ای خونریزی در داخل یا اطراف مغز است که در سکته هموراژیک دیده می‌شود. سکته مغزی هموراژیک شامل مرگ سلول‌های مغز و در نتیجه پارگی یا پاره شدن رگ‌های خونی در مغز است. وجود آنوریسم مغزی می‌تواند یکی از دلایل این موضوع باشد. خونریزی مغزی می‌تواند باعث بروز تورم مغز شود. به عنوان مثال سکته مغزی بدخیم شریان میانی مغزی که با ادم مغزی شدید تظاهر می‌کند یکی از شایع‌ترین این موارد است. سکته بدخیم شریان مغزی میانی بیشتر در جمعیت جوان دیده می‌شود. معمولا این بیماران در بخش ICU بستری می شوند.
ممکن است فرد کوه‌نورد حدود دو روز پس از صعود به ارتفاع بالای 4000 متر به ادم مغزی در ارتفاع بالا (HACE) مبتلا شود. این نوع تورم مغزی همراه با آتاکسی (از دست دادن کنترل حرکات بدن)، خستگی و تغییر وضعیت روانی رخ می‌دهد. این مشکل در صورت عدم درمان ممکن است در عرض 24 ساعت به کما یا مرگ تبدیل شود.
آیا ورم مغزی کشنده است؟
تورم مغزی درمان نشده تقریباً همیشه کشنده است. این که چقدر طول می‌کشد می‌تواند به علت تورم بستگی داشته باشد. به عنوان مثال، با یک سکته مغزی بزرگ، تورم مغز می‌تواند در عرض یک هفته منجر به مرگ شود.
درمان ورم مغزی
کسانی که تورم مغزی را تجربه می‌کنند باید در 48 تا 72 ساعت اول پس از آسیب یا عفونت به دقت تحت نظر باشند. سرعت درمان بیمار می‌تواند بر زمان بهبودی تأثیر بگذارد و نتیجه را بهبود بخشد. در طول این مدت ممکن است برای یافتن دلیل ادم مغزی برای فرد اسکن یا ام آر آی مغز انجام شود. هنگامی که ادم مغزی از طریق اسکن تشخیص داده شد، پزشک ممکن است به کاهش فشار از طریق موارد زیر کمک کند:
- در بیشتر موارد پزشک با تجویز یک تزریق داخل وریدی (IV) سالین هیپرتونیک که الکترولیت‌های خون را افزایش می‌دهد و آب را از مغز بیرون می‌کشد، درمان را آغاز می‌کند.
- بالا نگه داشتن تخت بیمارستان 30 یا 45 درجه یکی دیگر از اقدامات کمک کننده است. زمانی که سر صاف است، می تواند فشار را در مغز افزایش دهد، بنابراین بهتر است سر را بالا نگه دارید.
- حفظ دمای طبیعی بدن با داروهای ضد تب
- حفظ محیطی آرام با نور کم برای جلوگیری از آشفتگی
- نظارت بر سطح مایعات و الکترولیت ها
- تجویز داروهای ضد تشنج برای پیشگیری از تشنج
- تجویز مسکن برای افزایش راحتی
- تخلیه مایع CSF با قرار دادن کاتتر در بطن
- اعمال انسداد عصبی عضلانی (neuromuscular blockades)
- ارائه درمان هایپراسمولار
در موارد شدید، پزشک ممکن است جراحی مغز و اعصاب (کرانیکتومی) را برای کاهش فشار مغز در نظر بگیرد. هایپرونتیلاسیون کنترل شده، درمان با باربیتورات با دوز بالا و هیپوترمی متوسط (کاهش دمای بدن) از دیگر روش‌های درمانی برای کاهش تورم هستند.
همچنین در درمان ورم مغزی معمولا از داروهای زیر استفاده می‌شود:
- دگزامتازون (دکادرون)
- مانیتول (آریدول، اوسمیترول)
- استازولامید (Diamox)
- فوروزماید (لازیکس) و دیورتیک ها
- کورتیکواستروئیدها
طول درمان ورم مغزی
طول مدت ادم مغزی بسته به فرد، علت تورم مغز و برنامه درمانی متفاوت خواهد بود. ادم مغزی می‌تواند اثرات باقی‌مانده طولانی مدتی داشته باشد که می‌تواند از هفته‌ها تا ماه‌ها ادامه یابد. در برخی موارد، نقص عصبی ممکن است دائمی باشد.
منابع:
