سردرد از شایعترین علل مراجعه بیماران به مراکز درمانی میباشد و براساس تحقیقات به عمل آمده شایعترین بیماری ناتوان کننده نورولوژیک محسوب میشود. در این مقاله از وبسایت دکتر محمود یزدان پناهی به بررسی انواع سردرد و راهکارهای مقابله با آن می‌پردازیم. دکتر محمود یزدان پناهی از بهترین متخصصان و جراحان مغز و اعصاب کشور است که تیمی حرفه‌ای متشکل از پزشکان حاذق دارد و بهترین درمان‌ها را به بیماران ارائه می‌دهد. برای دریافت اطلاعات بیشتر، پیج اینستاگرام دکتر یزدان پناهی را دنبال کنید.
درد پشت سر نشانه چیست؟
درد پشت سر می‌تواند نشانه بیماری‌های زمینه‌ای مختلفی باشد یا توسط یک ضربه و آسیب ساده ایجاد شده باشد. با این حال مراجعه به یک متخصص ضروری است. در ادامه بیماری‌ها و دلایلی را که ممکن است باعث ایجاد درد پشت سر شوند، بررسی کرده‌ایم:
- سردردهای تنشی: این سردردها شایعترین نوع سردرد هستند و میتوانند در نواحی مختلف سر، از جمله پشت سر، درد ایجاد کنند. علت ایجاد این سردردها معمولا تنش‌های عصبی و استرس است.
- سردردهای سرویکوژنیک: این سردردها از ناحیه گردن منشا می‌گیرند و میتوانند باعث ایجاد درد پشت سر هم شوند. آن‌ها ممکن است در اثر صدمات وارد شده به گردن، وضعیت نامناسب گردن در طول روز یا برخی از شرایط پزشکی مانند دیسک گردن که بر گردن تاثیر می‌گذارند، ایجاد شوند.
- نورالژی اکسیپیتال: این عارضه شامل تحریک یا التهاب اعصابی است که از بالای گردن تا پشت سر امتداد دارند. این بیماری می‌تواند باعث ایجاد درد بسیار شدید و ضربان‌دار در پشت سر شود.
- میگرن: اگرچه میگرن اغلب باعث درد در یک طرف سر میشود، اما در مواردی می‌تواند درد در پشت سر نیز ایجاد کند. میگرن معمولا با علائم دیگری مانند حالت تهوع، حساسیت به نور و اختلالات بینایی همراه است.
- سردردهای خوشه‌ای: این نوع از سردردها، سردردهای شدیدی هستند که در یک طرف سر ایجاد می‌شوند و میتوانند به پشت سر نیز گسترش پیدا کنند. سردردهای خوشه‌ای معمولا به صورت موضعی و موقت رخ داد و چندین سردرد در یک دوره کوتاه اتفاق می‌افتد.
- عفونت‌ها: در موارد نادر، عفونت‌هایی مانند مننژیت یا سینوزیت میتوانند باعث درد پشت سر شوند. این شرایط ممکن است با تب، سفتی گردن و سایر علائم همراه باشد.
- اختلالات ستون فقرات گردن: شرایطی مانند اسپوندیلوز گردن یا دیسک گردن میتوانند باعث ایجاد درد ارجاعی در پشت سر شود. باعث این درد فشرده شدن اعصاب گردن است که به دلیل وارد شدن فشار توسط مهره‌ها یا دیسک رخ می‌دهد.ف
- فشار خون بالا: گاهی اوقات، افزایش فشار خون می‌تواند منجر به سردرد، از جمله درد پشت سر شود.
آیا درد پشت سر خطرناک است؟
عمده سردردها خود محدود شونده هستند و بیماران به‌خاطر آن‌ها به پزشکان مراجعه نمی‌کنند ولی در صورت وجود هر یک از علائم زیر باید سردرد را جدی گرفت و بهتر است که بررسی‌های لازم مثل CT Scan یا MRI را انجام داد:
- سردرد با شروع ناگهانی (رعدآسا)
- سردردهای خیلی شدید
- استفراغ بدنبال سردرد
- سردرد مزمن و پیشرونده که به‌مرور زمان بدتر میشود
- سردردی که با سرفه، عطسه و خم شدن بدتر شود
- سردردی که فرد را از خواب بیدار کند یا الگوی خواب بیمار را بهم بزند
- وجود سردرد در بیمار مبتلا به سرطان یا ضعف ایمنی مثل HIV یا مصرف داروهای سرکوبگر ایمنی مثلا در بیماران روماتولوژیک یا دریافت‌کننده پیوند
- شروع سردرد در سنین بالای 55 سال
- وجود تب یا سایر علائم سیستمیک
- وجود نقایص نورلوژیک مثل تاری‌دید، دوبینی، بی‌حسی یا ضعف اندام‌ها
- علائم هورمونی مثل اختلال در سیکل‌های قاعدگی و خروج شیر از پستان‌ها (گالاکتوره)
انواع سردرد
سردرد به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم میشود:
اولیه: علت خاصی برای سردرد بیمار پیدا نمی‌شود مثل میگرن یا سردرد تنشی.
ثانویه: در حقیقت سردرد ثانویه به یک بیماری دیگر رخ می‌دهد مثل عفونت‌ها، تومور مغزی یا ضربه سر
سردردهای رعدآسا
به این نوع از سردرد همواره باید توجه ویژه‌ای مبذول داشت به‌علت این‌که معمولا علل خطرناکی باعث ایجاد این وضعیت می‌شوند. در این نوع از سردرد بیمار در حال انجام فعالیت‌های روزانه خود میباشد و به صورت خیلی ناگهانی غیرمنتظره به یک سردرد خیلی شدید دچار میشود که در کمتر از 5 دقیقه به اوج خود می‌رسد. این نوع از سردرد ممکن است که با تهوع، استفراغ، کاهش بینایی و کاهش سطح هوشیاری همراه باشد. از علل مهم ایجاد کننده این نوع از سردرد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خونریزی مغزی
- ایجاد لخته (ترومبوز) در سینوس‌های وریدی مغزی
- مننژیت
در صورت بروز این نوع از سردرد، باید CT Scan و در صورت لزوم بررسی مایع مغزی نخاعی (LP) انجام شود.
در صورت مشاهده هر یک از علائم فوق می‌توانید با مراجعه به مطب و یا کلینیک دکتر محمود یزدان پناهی از مشاوره و راهکارهای درمانی ایشان بهره‌مند شوید.
علت درد پشت سر
درد پشت سر یکی از شایعترین انواع سردرد در همه سنین میباشد. علل ایجاد کننده درد پشت سر می‌تواند متغیر باشد. عمده علل ایجاد کننده این نوع از سردردها، عمدتا علل اولیه و خوش‌خیم هستند اما علل ثانویه و بدخیم هم میتوانند این نوع از سردرد را ایجاد نمایند که در اینجا توجه به علائم خطر (که پیش‌تر راجع‌به آن‌ها توضیح داده شد) می‌تواند در افتراق این دو نوع از سردرد از یکدیگر کمک کند.
علل خوش‌خیم درد پشت سر
سردرد تنشی: این نوع از سردرد شایعترین نوع سردرد میباشد و تا حدود 78% افراد جامعه حداقل یک نوبت از این سردرد را در طول یک‌سال تجربه می‌کنند. این نوع از سردرد عمدتا به صورت یک سردرد مبهم و فشارنده در دور تا دور سر ((Band-like احساس میشود. این سردرد بیشتر در خانم‌ها در سنین میانسالی دیده میشود و با اختلالات روانپزشکی مثل افسردگی و اضظراب ارتباط دارد. معمولا علائم همراه مثل تهوع، استفراغ، حساسیت به نور و صدا در این نوع از سردرد دیده نمی‌شود و ریتم خواب را هم بهم نمی‌زند. این سردرد از چند ساعت تا چندین روز ممکن است ادامه داشته باشد.
میگرن: سردردهای میگرنی بیشتر در سنین نوجوانی و جوانی دیده می‌شوند و عمدتا به‌صورت یک سردرد یک‌‌طرفه در ناحیه‌ی پیشانی و شقیقه احساس میشود ولی در موارد نسبتا شایعی ممکن است که درد آن در ناحیه‌ی پشت سر احساس شود که به آن میگرن پس‌سری (Occipital migraine) گفته میشود. این نوع از سردرد پس از سردرد تنشی، دومین علت شایع سردرد میباشد و 18% زنان و 6% مردان در طول یک‌سال حداقل یک حمله سردرد میگرنی را تجربه می‌کنند. علائم همراه این نوع از سردرد تهوع، استفراغ، ترس از نور و صدا میباشد؛ البته باید توجه کرد این علائم در همه افراد وجود ندارد و فقدان این علائم، لزوما ردکننده میگرن نیست. این سردرد عمدتا کیفیت ضربان‌دار با شدت متوسط و شدید است که با تحرک تشدید میشود.
بیماران مبتلا به میگرن ممکن است قبل از شروع سردرد یک‌سری علائم نورولوژیک پیدا کنند که به آن‌ها اورا (Aura) گفته میشود. این علائم می‌تواند به‌صورت تاری دید و نابینایی، دیدن نقاط نورانی، دل‌درد، سرگیجه، اختلال تکلم، فلج نیمه‌بدن و فلج چشم‌ها (افتالموپلژی) باشد که بین 15 تا 30 دقیقه باقی می‌ماند و پس از آن خودبخود برظرف می‌گردد. اورا فقط در 20% موارد میگرن دیده میشود و در نتیجه نبود آن، ردکننده میگرن نیست.
اسپاسم عضلات گردنی: این مورد هم یکی از علل شایع ایجاد درد در ناحیه پشت سر میباشد که عمدتا در افرادی که به میزان زیاد با کامپیوتر یا تلفن همراه کار می‌کنند یا در موقعیت نامناسبی کتاب می‌خوانند دیده میشود. این افراد عمدتا درد و سفتی شدید گردن هم دارند و در معاینه، عضلات گردنی، در دو طرف ستون مهره‌ها، این افراد کاملا سفت شده‌است
اسپوندیلوز: که بیشتر با نام آرتروز گردنی شناخته میشود یکی از شایعترین بیماری‌های پزشکی محسوب میشود و بیش از 95% افراد بالای 65 سال به این بیماری مبتلا هستند؛ هرچند عمده موارد آن علامت‌دار نیست و صرفا با CT Scan تشخیص داده میشود.
نورالژی پس‌سری (Neuralgia Occipital) : یک بیماری نادر است که عمدتا خانم‌ها در سنین 50 سالگی را مبتلا می‌کند. این افراد عمدتا دچار درد در ناحیه پشت سر و گردن هستند که با عقب بردن سر (Extension) بدتر میشود. همچنین ممکن است که پوست ناحیه پشت گردن این بیماران بی‌حس شود.
علت درد پشت سر و سرگیجه
- میگرن همراه با اورا: برخی از افراد مبتلا به میگرن ممکن است فاز پیش‌درآمدی به نام اورا را تجربه کنند. اورا می‌تواند شامل علائم عصبی مانند اختلالات بینایی، احساس سوزن سوزن شدن و سرگیجه باشد که قبل یا همراه با سردرد اتفاق می‌افتد.
- میگرن دهلیزی: سرگیجه یک علامت برجسته در این نوع از میگرن است که با درد پشت سر هم همراه است.
- سرگیجه سرویکوژنیک: مسائل مربوط به تحرک یا تراز گردن، مانند استئوآرتریت گردن یا تنش عضلانی، میتوانند منجر به درد پشت سر و گردن همراه با سرگیجه شوند.
- سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV): این نوع از سردرد و سرگیجه‌ها ناشی از مشکلات کریستال‌های کوچک کلسیم در گوش داخلی هستند که منجر به رخ دادن دوره‌هایی از سرگیجه می‌شوند. این سرگیجه با حرکت دادن سر بدتر می شود و در مواقعی ممکن است درد پشت سر نیز ایجاد کند.
- سردردهای تنشی: این سردردهای رایج که در اثر تنش یا استرس عضلانی ایجاد می‌شوند، میتوانند منجر به دردی شوند که به پشت سر تابش می‌کند. تنش و سفتی عضلانی ممکن است باعث سرگیجه نیز ایجاد کنند.
- پاره‌شدن عروق گردنی: این عارضه یک بیماری نادر اما جدی است که شامل پارگی در رگ‌های گردن است و می‌تواند باعث درد در پشت سر و سرگیجه شود. علائم اضافی ممکن است شامل درد گردن، تغییرات بینایی یا نقص عصبی باشد.
- افت فشار خون ارتواستاتیک: هنگامی که فشار خون به طور قابل توجهی در هنگام ایستادن کاهش می‌یابد، منجر به سرگیجه، سبکی سر و گاهی اوقات درد پشت سر میشود.
- علل دیگر: علل بالقوه مختلفی برای درد پشت سر و سرگیجه وجود دارد، مانند اختلالات گوش داخلی (به عنوان مثال، بیماری منیر)، عوارض جانبی داروها، اختلالات اضطرابی، یا برخی از شرایط عصبی.
علل بدخیم درد پشت سر
تومورها: تومورها فقط 0.1% سردردها را به خود اختصاص می‌دهند ولی با توجه به اهمیت موضوع، باید به آن توجه ویژه شود. این تومورها میتوانند شامل تومورهای مخچه و سایر انواع تومورهای اولیه (مننژیوم و…) یا ثانویه (متاستازها و لنفوم‌ها) باشد.
علائم هشدار دهنده تومورها عبارتند از:
الف) سردرد خفیف و مزمنی که به مرور زمان شدیدتر شود.
ب) وجود اختلال عدم تعادل و سرگیجه
ج) وجود اختلال بینایی
د) وجود اختلالات حسی و حرکتی در صورت یا اندام‌ها
ه) کاهش وزن و کاهش اشتها
و) تب و تعریق شبانه
ز) سابقه خانوادگی تومور و بدخیمی
ح) سابقه شخصی بدخیمی
ط) سن بالای 55 سال
ی) سردردی که با عطسه، سرفه و خم شدن بدتر شود.
ک) سردردی که همیشه یک‌طرف سر را گرفتار کند.
در صورتی که با هر یک از علائم فوق مواجه شدید می‌توانید با مراجعه به مطب دکتر محمود یزدان پناهی، بورد تخصصی مغز و اعصاب، از راهکارهای درمانی ایشان استفاده نمایید.
فشارخون بدخیم: در افراد مبتلا به فشار خون بالا، سردرد به عنوان یکی از علامت‌های خیلی شایع و در عین حال میباشد. سردرد ناشی از فشارخون معمولا در ناحیه پیشانی(Frontal) و پس‌سری(Occipital) حس میشود. فردی که در زمینه فشار خون دچار سردرد شود باید حتما تحت نظر قرار بگیرد و فردی که تحت درمان فشارخون میباشد وای دچار سردرد میباشد، نشان‌دهنده این است که فشار بیمار بخوبی تحت کنترل قرار نگرفته‌است. این نوع از سردرد معمولا در افرادی دیده میشود که داروهای فشار خون خود را به ظرز ناگهانی قطع کرده‌اند و فشارخون به‌صورت جبرانی افزایش پیدا کرده است. این افراد در ریسک خونریزی‌های داخل مغزی هستند.
افزایش فشار داخل مغزی با منشا نامشخص (IIH) : معمولا در خانم‌های چاق که دارای اختلالات هورمونی دارند، دیده میشود. این افراد ممکن است سابقه مصرف یک‌سری از داروها مث آنتی‌بیوتیک‌ها، تاموکسی‌فن، ویتامین A و… را داشته باشند. این افراد ممکن است که کاهش بینایی، دوبینی، خواب‌آلودگی و کاهش سطح هوشیاری هم داشته باشند. سردرد این افراد معمولا در ابتدای از خواب بیدار شدن شدیدتر است و با ایستادن بهتر و با دراز کشیدن تشدید میشود.
کاهش مایع مغزی نخاعی: تقریبا همیشه پس از کشیدن مایع نخاعی (LP) ایجاد میشود. این نوع سردرد با ایستادن بدتر و با دراز کشیدن بهتر میشود.
سینوزیت و درد پشت سر
در صورتی که سینوس‌های اسفنوئید (که جزئی از استخوان‌های سر است) در سینوزیت درگیر شوند، درد پشت سر اتفاق می‌افتد.
در سینوزیت کجای سر درد میگیرد؟
در صورتی که سینوزیت منجر به سردرد شود می‌تواند گوش‌ها، پشت گردن یا حتی بالای سر را نیز درگیر کنید. درد پشت سر نیز در سینوزیت ناشایع نیست. توجه داشته باشید که درد و سفتی گردن در صورتی که همراه با تب باشد، می‌تواند بسیار خطرناک بوده و کشنده باشد، بنابراین در این مورد از خوددرمانی بپرهیزید و به اورژانس مراجعه کنید.
استرس و درد پشت سر
یکی از علل خیلی مهم ایجاد سردرد تنشی اضطراب و افسردگی‌است. تحقیقات نشان داده که مراجعه به روان‌پزشک در صورت مزمن شدن علائم و همچنین شرکت در جلسات روان‌درمانی برای درمان سردردهای تنشی بسیار موثر بوده است. داروهایی که برای درمان اضطراب و افسردگی استفاده میشود عمدتا شامل SSRI مثل سیتالوپرام، SNRI مثل دولوکسیتین ، TCA مثل آمی‌تریپتیلین میباشد.
درمان درد پشت سر
در صورت وجود هرکدام از علائم مربوط به سردردهای بدخیم باید به پزشک مراجعه کرد تا ارزیابی‌های لازم که عمدتا شامل MRI ، CT Scan ، LP میباشد را انجام دهد.
بهترین قرص برای درد پشت سر
استفاده از داروهای مسکن مثل استامینوفن، ایبوپروفن، ایندومتاسین و ناپروکسن می‌تواند مفید باشد. دارویی به‌نام نوافن (Novafen) که شامل 325 میلی‌گرم استامینوفن، 40 میلی‌گرم کافئین و 200 میلی‌گرم ایبوپروفن میباشد برای درمان بسیاری از سردردها مفید و قابل استفاده است.
در صورتی که مبتلا به سردرد میگرنی یا تنشی هستید و بیش از 8 بار در ماه دچار سردرد هستید، برای دریافت درمان‌های پیشگیرانه سردرد به پزشک مراجعه بفرمایید. درمان موارد مزمن میگرن با استفاده از پروپرانولول، فلوناریزین، والپروات، توپیرامات و آمی‌تریپتیلین صورت میگیرد.
درمان موارد مزمن سردرد تنشی هم با استفاده از داروی آمی‌تریپتیلین امکان‌پذیر است.
برای درد پشت سر چه چیزی بخوریم؟
اصلاح سبک زندگی و مصرف غذاهای با فیبر بالا و چربی و نمک پایین، ورزش منظم، مصرف آب کافی، برنامه خواب منظم و… می‌تواند مفید واقع شود.
در صورتی که علت سردرد، اسپاسم عضلات گردنی‌است استفاده از کلارهای نرم و فیزیوتراپی می‌تواند مفید باشد.
منابع:
اصول طب داخای هاریسون 2022 فصل 16 و 430
اصول طب داخلی سیسیل 2020 فصل 113
درسنامه بیماری‌های مغز و اعصاب فصل 10
