تنگی کانال نخاعی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های درگیرکننده‌ی ستون فقرات، بخصوص در سنین بالا می‌باشد. طبق تحقیقات به عمل آمده، بیش از 20% افراد بالای 60 سال دچار تنگی کانال نخاعی هستند؛ البته بیش از 80% افراد مبتلا، هیچ علامتی از لحاظ بالینی ندارند و فقط در تصویر برداری متوجه وجود این بیماری در این فرد می‌شوند. در این مطلب از وب سایت دکتر محمود یزدان پناهی به بیماری تنگی کانال نخاعی می پردازیم، اما پیش از توضیح این بیماری، باید مقداری با ساختار ستون فقرات آشنا شویم.
درخواست مشاوره رایگان
برای دریافت مشاوره اولیه توسط دکتر یزدان پناهی فرم زیر را پر کنید.
ساختار ستون فقرات و کانال نخاعی
ستون فقرات از 26 مهره تشکیل شده‌است. مهره‌ها ساختارهایی استخوانی هستند که وزن بدن را تحمل می‌کنند. هر مهره یک قوس استخوانی در خلف خود دارد. این قوس‌ها روی یکدیگر قرار می‌گیرند و یک کانال تشکیل می‌دهند که از داخل این کانال، نخاع عبور می‌کند؛ به‌همین دلیل به آن کانال نخاعی هم می‌گویند. کانال نخاعی از نخاع در برابر ضربه و صدمات مختلف محافظت می‌کند. در بین مهره‌ها ساختارهایی به نام دیسک قرار دارد که تسهیل‌کننده حرکت مهره‌های نخاعی روی یکدیگر هستند و موجب انعطاف‌پذیری ستون فقرات می‌شوند. در بین مهره‌ها یکسری سوراخ وجود دارد که از داخل آن‌ها، ریشه‌های عصبی عبور می‌کنند. این ریشه‌ها به یکدیگر متصل می‌شوند و اعصاب مختلف را برای ما ایجاد می‌کنند که این اعصاب، عضلات و پوست ما را عصب‌دهی می‌کنند و اجازه‌ی حرکت و درک محرک‌های مختلف را به انسان می‌دهند.
تنگی کانال نخاعی چیست؟
هر چه سن فرد بیش‌تر شود، بافت‌ها و ساختارهای مختلف بدن دچار تحلیل و تخریب می‌شوند. مهره‌ها و دیسک‌های بین‌مهره‌ای هم از این قاعده مستثنی نیستند. زمانی که دیسک‌ها تحلیل بروند، فاصله‌ی بین مهره‌ها کاهش پیدا می‌کند و مهره‌ها به یکدیگر نزدیک‌تر می‌شوند و درنتیجه، سوراخ‌های بین مهره‌ای کوچک‌تر می‌شوند و بر ریشه‌ی اعصاب فشار وارد میشود که همین امر منجر به بروز یکسری علائم نورولوژیک (عصبی) در فرد میشود.
همچنین یکسری زوائد استخوانی در مهره‌ها تشکیل میشود که منجر به تنگ شدن کانال نخاعی و ایجاد فشار بر نخاع میشود که مانند مورد قبل، منجر به بروز علائم نورلوژیک در فرد می‌گردد.
انواع تنگی کانال نخاعی
هر قسمتی از کانال نخاعی، ممکن است دچار تنگی شود ولی این تنگی بیش‌تر در نواحی گردنی و کمری اتفاق می‌افتد. پس ما به‌طور شایع دو نوع تنگی کانال نخاعی داریم:
- تنگی کانال نخاعی گردنی
- تنگی کانال نخاعی کمری
هرکدام از این موارد، یکسری علائم نورلوژیک ایجاد می‌کند که در ادامه راجع به آن‌ها صحبت خواهیم کرد.
تنگی کانال نخاعی کمری چه علائمی دارد؟
شیوع تنگی کانال نخاعی کمری از تنگی گردنی به‌مراتب شایع‌تر است؛ چون مهره‌های کمری فشار بیش‌تری را تحمل می‌کنند و در نتیجه تحلیل و تخریب در آن‌ها بیش‌تر اتفاق می‌افتد.
گفتیم به علت تحت فشار قرار گرفتن نخاع و ریشه‌های اعصاب، یکسری علائم نورلوژیک در فرد ایجاد میشود. باتوجه به اینکه اعصاب منشا گرفته از نخاع کمری به اندام تحتانی (پاها) می‌روند، علائم فرد در این قسمت ظاهر می‌گردد. علائم فرد عمدتا یک‌طرفه است (یعنی احتمال اینکه فرد در هر دو پا علامت داشته باشد، کم است). این علائم عبارتند از:
- درد: به علت تحت فشار قرار گرفتن عصب، فرد در مسیر آن عصب، دچار درد میشود. این درد حالت تیرکشنده (شبیه برق‌گرفتگی) دارد و از ناحیه‌ی کمر شروع میشود و از لگن، ران و ساق می‌گذرد و در نهایت به پا می‌رسد. درد این بیماران معمولا در حالت ایستاده است و زمانی که نشسته باشند درد آن‌ها از بین می‌رود.
- بی‌حسی: در موارد شدیدتر، فرد ممکن است در اندام تحتانی دچار بی‌حسی و سوزن سوزن شدن گردد.
- ضعف عضلانی: همچنین این افراد ممکن است در اندام تحتانی، دچار ضعف شوند. یک علامت خیلی مهمی که در این بیماران وجود دارد، لنگش نورولوژیک است؛ در این حالت، بیمار زمانی که ایستاده باشد، پاهایش سست میشود و زمانی که راه برود، دچار لنگش متناوب می‌گردد.
- بی اختیاری در دفع ادرار و اجابت مزاج: این حالت خیلی نادر است و فقط در موارد خیلی شدید دیده میشود.
نکته خیلی مهمی که وجود دارد این است که این افراد عمدتا هیچگونه علامتی ندارند و صرفا با تصویربرداری تشخیص داده می‌شوند. در موارد علامتدار هم، با توجه به سیر مزمن بیماری، به محض ایجاد اولین علائم (که عمدتا شامل درد کمر است)، عمده افراد به پزشک مراجعه می‌کنند و با توجه به انجام اقدامات درمانی لازم، علائمی مثل نقص حسی و حرکتی و همچنین بی‌اختیاری در فرد ایحاد نمی‌شود.
در صورتی که افراد مکررا علائم فوق را تجربه کنند لازم است که حتما توسط پزشک متخصص ویزیت شوند. دکتر محمود یزدان پناهی، بورد تخصصی جراحی مغز و اعصاب، یکی از بهترین گزینه‌ها جهت بررسی و درمان مشکل بیماران عزیز است.
تنگی کانال نخاعی گردنی چه علائمی دارد؟
شیوع تنگی کانال نخاعی گردنی کمتر از تنگی کمری است (تقریبا 5 درصد افراد، مبتلا به این بیماری هستند). شیوع این بیماری، مانند تنگی کانال کمری با افزایش سن بیش‌تر میشود (9% افراد بالای 70 سال) . متاسفانه شیوع این بیماری در سنین پایین‌تر رو به افزایش است؛ علت آن افزایش شیوع آرتروز گردنی در سنین پایین‌تر است که بخاطر کار کردن زیاد با تلفن همراه، کامپیوتر و مطالعه در وضعیت نامناسب ایجاد می‌گردد. با اینکه شیوع آن از تنگی کانال کمری کمتر است ولی درصد بیش‌تری از افراد مبتلا به تنگی کانال گردنی علامتدار می‌شوند. علائم تنگی کانال نخاعی گردنی مشابه تنگی کانال نخاعی کمری است؛ با این تفاوت که علائم ایجاد شده (درد، بی‌حسی و ضعف) در گردن و اندام فوقانی (دست‌ها) ایجاد میشود.
چه افرادی در معرض تنگی کانال هستند؟
- افراد مسن (عمده‌ی افراد مبتلا، افراد بالای 60 سال هستند)
- افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی
- افراد مبتلا به پوکی استخوان
- افرادی که جراحی بر روی ستون فقرات آن‌ها انجام شده‌است.
- افرادی که ضربه به ستون فقرات آن‌ها وارد شده‌است.
- افرادی که دچار انحراف در ستون فقرات خود هستند (کیفواسکولیوز)
- افراد مبتلا به بدخیمی
- همچنین افرادی که زیاد از تلفن همراه و کامپیوتر استفاده می‌کنند و یا در وضعیت نامناسبی مطالعه می‌کنند.
تنگی کانال نخاعی چه عوارضی دارد؟
مجددا تاکید می‌کنیم که عمده‌ی موارد تنگی کانال علائمی ایجاد نمی‌کند و طبیعتا نیازی به اقدام درمانی و جراحی ندارد. در مواردی که علائم بیمار خفیف باشد، با استفاده از مسکن‌ها درد بیمار را کنترل می‌کنیم ولی در مواردی که علائم بیمار شدید باشد و اقدام جراحی مناسبی برای فرد انجام نگیرد، می‌تواند منجر به بروز صدمات برگشت‌ناپذیری به اعصاب و کانال نخاعی شود (مثلا فرد ممکن است که در اندام تحتانی کاملا فلج شود و بی اختیاری کامل داشته باشد) ولی احتمال ایجاد چنین عوارضی بسیار کم است؛ چون معمولا درد و علائم بیمار به‌حدی است که پیش از بروز چنین عوارضی به پزشک مراجعه می‌کند.
تنگی کانال نخاعی را چگونه تشخیص می‌دهند؟
استفاده از MRI روش ارجح برای تشخیص تنگی کانال نخاعی است. همچنین می‌توان از CT myelography برای تشخیص فشار وارده بر نخاع استفاده کرد. در مواردی که نقص حسی و حرکتی برای فرد ایجاد شده باشد، ممکن است از نوار عصب و عضله (EMG-NCV) در کنار یافته‌های تصویربرداری استفاده کرد.
جراحی تنگی کانال نخاعی
در مواردی که شما هیچگونه علامتی ندارید و به‌صورت اتفاقی در تصویربرداری متوجه وجود تنگی در کانال نخاعی خود شده‌اید (مثلا به علت دیسک کمر یک MRI از کمر خود گرفته‌اید و در کنار مشکل دیسک، تنگی کانال هم در جواب MRI شما گزارش شده است)، نیازی به انجام هیچگونه درمانی (حتی درمان‌های دارویی) ندارید.
اما عمده‌ی مواردی که علامت دار شده‌اند، به‌رغم درمان‌های دارویی، به جراحی نیاز پیدا می‌کنند. در مواردی که درد بیمار با مسکن‌ها برطرف نشود، علائمش به حدی باشد که نتواند به زندگی معمولی خود ادامه دهد و نقایص حسی و حرکتی برای فرد ایجاد شده باشد، باید جراحی صورت گیرد.
روش‌های جراحی تنگی کانال نخاعی
در جراحی، قسمتی از مهره که بر روی اعصاب فشار وارد کرده‌است را برش و از بدن بیمار خارج می‌کنند که به این روش لامینکتومی (Laminectomy) می‌گویند. همچنین اگر دیسک دچار بیرون‌زدگی شده باشد، آن را هم خارج می‌کنند (Diskectomy) و اگر مهره‌ها مقداری در رفتگی داشته باشند، آن‌ها را به یکدیگر فیکس (فیوژن) می‌کنند.
استفاده از لیزر برای درمان تنگی کانال نخاعی روند افزایش یابنده‌ای داشته‌است. در این روش، با استفاده از لیزر، قسمت‌هایی از مهره و استخوان که بر روی عصب فشار وارد کرده‌است را می‌سوزانند. میزان اثربخشی در این روش 85% تا 90% گزارش شده‌است و عوارض جراحی مثل عفونت، خونریزی، آسیب به سخت‌شامه و نشت مایع مغزی نخاعی و آسیب به عصب کمتر است.
درمان تنگی کانال نخاعی چیست؟
در مواردی که درد بیمار خفیف باشد، می‌توانیم از مسکن‌ها استفاده کنیم؛ مثل:
- استامینوفن
- NSAID ها مثل: دیکلوفناک، ناپروکسن، ملوکسیکام، ایبوپروفن و…
- استفاده از کورتون‌ها مورد قبول همگان نیست؛ چون درمان این بیماران طولانی مدت است و استفاده طولانی‌مدت از کورتون‌ها منجر به بروز یکسری عوارض مثل: پوکی استخوان، دیابت، چاقی، فشار خون، مشکل کلیوی، خونریزی گوارشی، مشکلات قلبی و… میشود
این بیماران باید به‌صورت طولانی‌مدت و فقط به هنگام درد، از این داروها استفاده کنند. استفاده از اپیوئیدها (افیون‌ها) مثل متادون (با توجه به عوارض و وابستگی‌ای که ایجاد می‌کنند) توصیه نمی‌شود.
انجام یکسری حرکات ورزشی در کنترل علائم و کاهش درد بیمار می‌تواند مفید باشد. یکی از حرکات ورزشی مفید برای تنگی کانال نخاعی کمری به این صورت است که:
بر روی زمین دراز بکشید. زانوی خود را به سوی قفسه سینه بالا بیاورید. دست‌های خود را به دور زانوی خود حلقه کنید و 10 ثانیه نگه دارید. همین کار را با پای طرف مقابل هم انجام دهید. این کار را 3 تا 5 بار تکرار کنید.
برای تنگی کانال نخاع گردنی می‌توان از این حرکت استفاده کرد:
بر روی صندلی بنشینید. چانه خود را به قفسه سینه بچسبانید. گردن خود را به سمت چپ خم کنید و 20 ثانیه نگه دارید. سپس به سمت راست خم کنید و 20 ثانیه نگه دارید. این کار را 3 تا 5 بار تکرار کنید.
منابع:
اصول طب داخلی هاریسون 2022 ؛ فصل 14
جراحی عمومی لارنس 2018 ؛ فصل 30
