تنگی کانال نخاعی

تنگی کانال نخاعی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های درگیرکننده‌ی ستون فقرات، بخصوص در سنین بالا می‌باشد. طبق تحقیقات به عمل آمده، بیش از 20% افراد بالای 60 سال دچار تنگی کانال نخاعی هستند؛ البته بیش از 80% افراد مبتلا، هیچ علامتی از لحاظ بالینی ندارند و فقط در تصویر برداری متوجه وجود این بیماری در این فرد می‌شوند. در این مطلب از وب سایت دکتر محمود یزدان پناهی به بیماری تنگی کانال نخاعی می پردازیم، اما پیش از توضیح این بیماری، باید مقداری با ساختار ستون فقرات آشنا شویم. برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می کنیم پیج اینستاگرام دکتر یزدان پناهی را دنبال کنید.

ساختار ستون فقرات و کانال نخاعی

ستون فقرات از 26 مهره تشکیل شده‌است. مهره‌ها ساختارهایی استخوانی هستند که وزن بدن را تحمل می‌کنند. هر مهره یک قوس استخوانی در خلف خود دارد. این قوس‌ها روی یکدیگر قرار می‌گیرند و یک کانال تشکیل می‌دهند که از داخل این کانال، نخاع عبور می‌کند؛ به‌همین دلیل به آن کانال نخاعی هم می‌گویند. کانال نخاعی از نخاع در برابر ضربه‌ و صدمات مختلف محافظت می‌کند. در بین مهره‌ها ساختارهایی به نام دیسک قرار دارد که تسهیل‌کننده حرکت مهره‌های نخاعی روی یکدیگر هستند و موجب انعطاف‌پذیری ستون فقرات می‌شوند. در بین مهره‌ها یکسری سوراخ وجود دارد که از داخل آن‌ها، ریشه‌های عصبی عبور می‌کنند. این ریشه‌ها به یکدیگر متصل می‌شوند و اعصاب مختلف را برای ما ایجاد می‌کنند که این اعصاب، عضلات و پوست ما را عصب‌دهی می‌کنند و اجازه‌ی حرکت و درک محرک‌های مختلف را به انسان می‌دهند.

تنگی کانال نخاعی چیست؟

هر چه سن فرد بیش‌تر شود، بافت‌ها و ساختارهای مختلف بدن دچار تحلیل و تخریب می‌شوند. مهره‌ها و دیسک‌های بین‌مهره‌ای هم از این قاعده مستثنی نیستند. زمانی که دیسک‌ها تحلیل بروند، فاصله‌ی بین مهره‌ها کاهش پیدا می‌کند و مهره‌ها به‌ یکدیگر نزدیک‌تر می‌شوند و درنتیجه، سوراخ‌های بین مهره‌ای کوچک‌تر می‌شوند و بر ریشه‌ی اعصاب فشار وارد می‌شود که همین امر منجر به بروز یکسری علائم نورولوژیک (عصبی) در فرد می‌شود.

همچنین یکسری زوائد استخوانی در مهره‌ها تشکیل می‌شود که منجر به تنگ شدن کانال نخاعی و ایجاد فشار بر نخاع می‌شود که مانند مورد قبل، منجر به بروز علائم نورلوژیک در فرد می‌گردد.

انواع تنگی کانال نخاعی

هر قسمتی از کانال نخاعی، ممکن است دچار تنگی شود ولی این تنگی بیش‌تر در نواحی گردنی و کمری اتفاق می‌افتد. پس ما به‌طور شایع دو نوع تنگی کانال نخاعی داریم:

• تنگی کانال نخاعی گردنی
• تنگی کانال نخاعی کمری

هرکدام از این موارد، یکسری علائم نورلوژیک ایجاد می‌کند که در ادامه راجع به آن‌ها صحبت خواهیم کرد.

تنگی کانال نخاعی کمری چه علائمی دارد؟

 شیوع تنگی کانال نخاعی کمری از تنگی گردنی به‌مراتب شایع‌تر است؛ چون مهره‌های کمری فشار بیش‌تری را تحمل می‌کنند و در نتیجه تحلیل و تخریب در آن‌ها بیش‌تر اتفاق می‌افتد.

گفتیم به علت تحت فشار قرار گرفتن نخاع و ریشه‌های اعصاب، یکسری علائم نورلوژیک در فرد ایجاد می‌شود. باتوجه به اینکه اعصاب منشا گرفته از نخاع کمری به اندام تحتانی (پاها) می‌روند، علائم فرد در این قسمت ظاهر می‌گردد. علائم فرد عمدتا یک‌طرفه است (یعنی احتمال اینکه فرد در هر دو پا علامت داشته باشد، کم است).

علائم تنگی کانال نخاعی در کمر

• درد پایین کمر
• ضعف پا
• بی‌حسی یا گزگز در پاها
• مشکل در راه رفتن یا حفظ تعادل
• درد یا گرفتگی در پاها هنگام ایستادن به مدت طولانی
• انتقال و تابش درد از کمر به پاها
• اختلال عملکرد روده یا مثانه در موارد شدید و نادر

در ادامه هر یک از علائم را توضیح می‌دهیم.

• کمردرد: کمردرد از رایج‌ترین علائم تنگی کانال نخاعی است. درد ممکن است در قسمت تحتانی کمر ثابت باقی‌ماند یا به باسن و پاها گسترش یابد.
• ضعف پا: تنگی کانال نخاعی می‌تواند اعصابی را که عملکرد ماهیچه‌ها را کنترل می‌کنند، ‌تحت فشار قرار داده و منجر به ضعف شود. این موضوع می‌تواند ایستادن و راه رفتن را دشوار کند.
• بی حسی: فشردگی اعصاب در ستون فقرات می‌تواند باعث احساس بی حسی در پاها شود. اعصاب در کانال نخاعی قرار گرفته‌اند و تنگی کانال نخاعی به آن‌ها فشار وارد می‌کند.
• ضعف عضلانی: همچنین این افراد ممکن است در اندام تحتانی، دچار ضعف شوند. یک علامت خیلی مهمی که در این بیماران وجود دارد، لنگش نورولوژیک است؛ در این حالت، بیمار زمانی که ایستاده باشد، پاهایش سست می‌شود و زمانی که راه برود، دچار لنگش متناوب می‌گردد.
• مشکل در راه رفتن یا حفظ تعادل: به دلیل فشردگی عصب و ضعف در پاها، افراد مبتلا به تنگی کانال نخاعی ممکن است در راه رفتن به خصوص برای مسافت‌های طولانی مشکل داشته باشند و ممکن است در حفظ تعادل خود دچار مشکل شوند.
• درد یا گرفتگی در پاها هنگام ایستادن برای مدت طولانی: این عارضه به عنوان لنگیدن نوروژنیک شناخته می‌شود و یکی از علائم بارز تنگی کانال نخاعی است. ایستادن طولانی مدت، باعث افزایش فشار روی اعصاب شده و درد را به پاها منتقل می‌کند.
• تشعشع درد از کمر به پاها: دردی که از کمر شروع می‌شود و به پاها سرایت می‌کند، به نام سیاتیک هم شناخته می‌شود. سیاتیک زمانی رخ می‌دهد که فشردگی عصب در ستون فقرات رخ داده باشد. ممکن است تنگی کانال نخاعی باعث این فشردگی شود.
• اختلال عملکرد روده یا مثانه در موارد شدید: در موارد شدیدتر تنگی کانال نخاعی، که در آن طناب نخاعی به طور کامل فشرده می‌شود، افراد ممکن است تغییراتی در عملکرد روده یا مثانه، مانند بی‌اختیاری یا مشکل در کنترل حرکات روده یا مثانه را تجربه کنند. این مورد از نادرترین علائم تنگی کانال نخاعی است و برای درمان به جراحی دیسک کمر و کانال نخاع نیاز دارد.

• بی اختیاری در دفع ادرار و اجابت مزاج: این حالت خیلی نادر است و فقط در موارد خیلی شدید دیده می‌شود.

باید به این نکته توجه داشته باشید که علائم گفته‌شده می‌توانند به دلیل شرایط دیگری نیز ایجاد شوند و حتما نشان‌دهنده تنگلی کانال نخاعی نیستند. به همین دلیل باید با یک متخصص مشورت کنید.

نکته خیلی مهمی که وجود دارد این است که این افراد عمدتا هیچگونه علامتی ندارند و صرفا با تصویربرداری تشخیص داده می‌شوند. در موارد علامت‌دار هم، با توجه به سیر مزمن بیماری، به محض ایجاد اولین علائم (که عمدتا شامل درد کمر است)، عمده افراد به پزشک مراجعه می‌کنند و با توجه به انجام اقدامات درمانی لازم، علائمی مثل نقص حسی و حرکتی و همچنین بی‌اختیاری در فرد ایحاد نمی‌شود.

در صورتی که افراد مکررا علائم فوق را تجربه کنند لازم است که حتما توسط پزشک متخصص ویزیت شوند. دکتر محمود یزدان پناهی، بورد تخصصی جراحی مغز و اعصاب، یکی از بهترین گزینه‌ها جهت بررسی و درمان مشکل بیماران عزیز است.

تنگی کانال نخاعی گردنی چه علائمی دارد؟

شیوع تنگی کانال نخاعی گردنی کمتر از تنگی کمری است (تقریبا 5 درصد افراد، مبتلا به این بیماری هستند). شیوع این بیماری، مانند تنگی کانال کمری با افزایش سن بیش‌تر می‌شود (9% افراد بالای 70 سال) . متاسفانه شیوع این بیماری در سنین پایین‌تر رو به افزایش است؛ علت آن افزایش شیوع آرتروز گردنی در سنین پایین‌تر است که بخاطر کار کردن زیاد با تلفن همراه، کامپیوتر و مطالعه در وضعیت نامناسب ایجاد می‌گردد. با اینکه شیوع آن از تنگی کانال کمری کمتر است ولی درصد بیش‌تری از افراد مبتلا به تنگی کانال گردنی علامتدار می‌شوند. علائم تنگی کانال نخاعی گردنی مشابه تنگی کانال نخاعی کمری است؛ با این تفاوت که علائم ایجاد شده (درد، بی‌حسی و ضعف) در گردن و اندام فوقانی (دست‌ها) ایجاد می‌شود.

علائم تنگی کانال نخاعی گردن

• گردن درد: یکی از علائم اولیه تنگی کانال نخاعی در گرد، گردن درد شدید است. این درد می‌تواند مزمن یا تیز باشد. درد معمولا در پشت گردن رخ می‌دهد و ممکن است به شانه‌ها و بازوها تابش کند.
• بی‌حسی در بازوها: فشار روی اعصاب گردن، می‌تواند منجر به احساس بی‌حسی و گزگز بازوها و دست‌ها شود. بی‌حسی معمولا از گردن آغاز شده و با بدتر شدن وضعیت، به بازوها می‌رسد.
• ضعف در بازوها: از آنجایی که اعصاب ستون فقرات گردن با تنگی کانال نخاعی فشرده می‌شوند، سیگنال‌های ارسال شده از مغز به ماهیچه‌های بازو را تحت تاثیر قرار می‌دهند. نرسیدن سیگنال از مغز به درستی، می‌تواند منجر به ضعف شده و کارهایی مانند بلند کردن اجسام یا گرفتن اشیا را دشوار کند.
• از دست دادن تعادل یا هماهنگی: تنگی کانال نخاعی روی اعصاب نخاع در گردن تاثیر می‌گذارد و پیام‌های بین مغز و اندام‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این اختلال می‌تواند منجر به بروز مشکل در حفظ تعادل و هماهنگی شود که ممکن است به صورت بی‌ثباتی هنگام راه رفتن یا انجام فعالیت‌های روزمره خودش را نشان دهد.
• تشعشع درد: مانند سیاتیک در ناحیه کمر، تنگی ستون فقرات گردن می‌تواند باعث تابش درد از گردن به پایین و به بازوها و شانه‌ها شود. این درد معمولا ناگهانی و تیز است و پس از مدتی به شکل مزمن ادامه پیدا می‌کند.
• مشکل در راه رفتن: در موارد شدید که طناب نخاعی به طور قابل توجهی فشرده می‌شود، افراد ممکن است به دلیل ضعف یا اختلال در هماهنگی بازوها و پاها در راه رفتن دچار مشکل شوند.
• اسپاسم عضلانی: عضلات گردن و شانه‌ها ممکن است در پاسخ به فشار عصبی ناشی از تنگی نخاع دچار اسپاسم شوند.
• تغییرات در عملکرد مثانه یا روده: در موارد بسیار شدید و بسیار نادر تنگی کانال نخاعی در گردن که در آن فشردگی شدید نخاع وجود دارد، افراد ممکن است تغییراتی را در عملکرد مثانه یا روده تجربه کنند.
• سخت‌تر شدن نفس کشیدن: با افزایش فشردگی اعصاب در کانال نخاع گردن، ممکن است نفس کشیدن سخت‌تر شود. چرا که اعصاب منتهی به ریه تحت فشار قرار می‌گیرند. جراحی دیسک گردن و کانال نخاع در این موارد ضروری است.

علائم تنگی کانال نخاعی در زنان

تنگی کانال نخاعی می‌تواند هم مردان و هم زنان را درگیر کند، اما تفاوت‌ها و علائم منحصربه‌فردی وجود دارد که زنان ممکن است به دلیل عوامل آناتومیکی و هورمونی مختلف تجربه کنند. در ادامه علائم تنگی کانال نخاع که زنان را مورد هدف قرار می‌دهند، بررسی شده‌اند.

• درد یا ناراحتی در طول قاعدگی: زنان ممکن است متوجه شوند که علائم تنگی کانال نخاعی مانند کمردرد، در طول قاعدگی بدتر می‌شود. تغییرات هورمونی در طول چرخه قاعدگی می‌تواند بر درک درد و حساسیت به علائم مرتبط با عصبی تاثیر بگذارد.
• افزایش خطر پوکی استخوان: زنان در مقایسه با مردان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان هستند. پوکی استخوان می‌تواند احتمال شکستگی‌های ستون فقرات را افزایش داده و تنگی کانال نخاعی را شدیدتر کند.
• علائم یائسگی: تغییرات هورمونی در طول یائسگی می‌تواند بر سلامت استخوان‌ها تاثیر گذاشته و منجر به بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان شود که به نوبه خود می‌تواند بر خطر ابتلا به تنگی کانال نخاعی تاثیر بگذارد. زنانی که در دوران یائسگی قرار می‌گیرند ممکن است تغییرات قابل توجهی در تراکم استخوان را تجربه کنند که علائم تنگی کانال نخاعی موجود را بدتر می‌کنند.
• اختلال عملکرد کف لگن: در حالی که مشکلات لگن ارتباط مستقیمی با تنگی کانال نخاعی ندارند، برخی از زنان مبتلا به تنگی کانال نخاعی ممکن است اختلال عملکرد کف لگن را نیز تجربه کنند. این اختلال می‌تواند به صورت بی‌اختیاری ادرار، درد لگن یا سایر علائم مربوط به ناحیه لگن به دلیل تاثیر فشرده‌سازی عصب نخاعی بر عضلات و اعصاب کف لگن ظاهر شود.

چه افرادی در معرض تنگی کانال هستند؟

• افراد مسن (عمده‌ی افراد مبتلا، افراد بالای 60 سال هستند)
• افراد مبتلا به بیماری‌های کلیوی
• افراد مبتلا به پوکی استخوان
• افرادی که جراحی بر روی ستون فقرات آن‌ها انجام شده‌است.
• افرادی که ضربه به ستون فقرات آن‌ها وارد شده‌است.
• افرادی که دچار انحراف در ستون فقرات خود هستند (کیفواسکولیوز)
• افراد مبتلا به بدخیمی‌
• همچنین افرادی که زیاد از تلفن همراه و کامپیوتر استفاده می‌کنند و یا در وضعیت نامناسبی مطالعه می‌کنند.

تنگی کانال نخاعی چه عوارضی دارد؟

مجددا تاکید می‌کنیم که عمده‌ی موارد تنگی کانال علائمی ایجاد نمی‌کند و طبیعتا نیازی به اقدام درمانی و جراحی ندارد. در مواردی که علائم بیمار خفیف باشد، با استفاده از مسکن‌ها درد بیمار را کنترل می‌کنیم ولی در مواردی که علائم بیمار شدید باشد و اقدام جراحی مناسبی برای فرد انجام نگیرد، می‌تواند منجر به بروز صدمات برگشت‌ناپذیری به اعصاب و کانال نخاعی شود (مثلا فرد ممکن است که در اندام تحتانی کاملا فلج شود و بی اختیاری کامل داشته باشد) ولی احتمال ایجاد چنین عوارضی بسیار کم است؛ چون معمولا درد و علائم بیمار به‌حدی است که پیش از بروز چنین عوارضی به پزشک مراجعه می‌کند.

تنگی کانال نخاعی را چگونه تشخیص می‌دهند؟

استفاده از MRI روش ارجح برای تشخیص تنگی کانال نخاعی است. همچنین می‌توان از CT myelography  برای تشخیص فشار وارده بر نخاع استفاده کرد. در مواردی که نقص حسی و حرکتی برای فرد ایجاد شده باشد، ممکن است از نوار عصب و عضله (EMG-NCV) در کنار یافته‌های تصویربرداری استفاده کرد.

جراحی تنگی کانال نخاعی

در مواردی که شما هیچگونه علامتی ندارید و به‌صورت اتفاقی در تصویربرداری متوجه وجود تنگی در کانال نخاعی خود شده‌اید (مثلا به علت دیسک کمر یک MRI از کمر خود گرفته‌اید و در کنار مشکل دیسک، تنگی کانال هم در جواب MRI شما گزارش شده است)، نیازی به انجام هیچگونه درمانی (حتی درمان‌های دارویی) ندارید.

اما عمده‌ی مواردی که علامت دار شده‌اند، به‌رغم درمان‌های دارویی، به جراحی نیاز پیدا می‌کنند. در مواردی که درد بیمار با مسکن‌ها برطرف نشود، علائمش به حدی باشد که نتواند به زندگی معمولی خود ادامه دهد و نقایص حسی و حرکتی برای فرد ایجاد شده باشد، باید جراحی صورت گیرد.

روش‌های جراحی تنگی کانال نخاعی

در جراحی، قسمتی از مهره که بر روی اعصاب فشار وارد کرده‌است را برش و از بدن بیمار خارج می‌کنند که به این روش لامینکتومی (Laminectomy) می‌گویند. همچنین اگر دیسک دچار بیرون‌زدگی شده باشد، آن را هم خارج می‌کنند (Diskectomy) و اگر مهره‌ها مقداری در رفتگی داشته باشند، آن‌ها را به یکدیگر فیکس (فیوژن) می‌کنند.

استفاده از لیزر برای درمان تنگی کانال نخاعی روند افزایش یابنده‌ای داشته‌است. در این روش، با استفاده از لیزر، قسمت‌هایی از مهره و استخوان که بر روی عصب فشار وارد کرده‌است را می‌سوزانند. میزان اثربخشی در این روش 85% تا 90% گزارش شده‌است و عوارض جراحی مثل عفونت، خونریزی، آسیب به سخت‌شامه و نشت مایع‌ مغزی نخاعی و آسیب به عصب کمتر است.

درمان تنگی کانال نخاعی چیست؟

در مواردی که درد بیمار خفیف باشد، می‌توانیم از مسکن‌ها استفاده کنیم؛ مثل:

• استامینوفن
• NSAID ها مثل: دیکلوفناک، ناپروکسن، ملوکسیکام، ایبوپروفن و…
• استفاده از کورتون‌ها مورد قبول همگان نیست؛ چون درمان این بیماران طولانی مدت است و استفاده طولانی‌مدت از کورتون‌ها منجر به بروز یکسری عوارض مثل: پوکی استخوان، دیابت، چاقی، فشار خون، مشکل کلیوی، خونریزی گوارشی، مشکلات قلبی و… می‌شود.

این بیماران باید به‌صورت طولانی‌مدت و فقط به هنگام درد، از این داروها استفاده کنند. استفاده از اپیوئیدها (افیون‌ها) مثل متادون (با توجه به عوارض و وابستگی‌ای که ایجاد می‌کنند) توصیه نمی‌شود.

ورزش برای تنگی کانال نخاعی

انجام یکسری حرکات ورزشی در کنترل علائم و کاهش درد بیمار می‌تواند مفید باشد. یکی از حرکات ورزشی مفید برای تنگی کانال نخاعی کمری به ‌این صورت است که:

بر روی زمین دراز بکشید. زانوی خود را به سوی قفسه سینه بالا بیاورید. دست‌های خود را به دور زانوی خود حلقه کنید و 10 ثانیه نگه دارید. همین کار را با پای طرف مقابل هم انجام دهید. این کار را 3 تا 5 بار تکرار کنید.

برای تنگی کانال نخاع گردنی می‌توان از این حرکت استفاده کرد:

بر روی صندلی بنشینید. چانه خود را به قفسه سینه بچسبانید. گردن خود را به سمت چپ خم کنید و 20 ثانیه نگه دارید. سپس به سمت راست خم کنید و 20 ثانیه نگه دارید. این کار را 3 تا 5 بار تکرار کنید.

درمان تنگی کانال نخاعی با لیزر

جراحی ستون فقرات و کانال نخاع با لیزر یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که در آن از پرتوهای لیزر پرانرژی برای درمان بیماری‌های مختلف ستون فقرات از جمله تنگی کانال نخاعی استفاده می‌شود. در این روش برای کاهش درد یا سایر علائم مرتبط با تنگی کانال نخاعی، جراحی انجام می‌شود تا عوامل تنگی کانال نخاع در ستون فقرات از بین برده شوند. در ادامه به نحوه درمان تنگی کانال نخاع با لیزر پرداخته‌ایم.

1. شناسایی مشکل: قبل از جراحی، از ام آر آی برای تعیی محل و شدت تنگی کانال استفاده می‌شود. این تصاویر به جراح کمک می‌کند تا میزان فشردگی عصب را تعیین کند.
2. کم‌تهاجم بودن جراحی: جراحی ستون فقرات با لیزر با استفاده از برش‌های کوچک کم‌تر از ۲ سانتی‌متر انجام می‌شود. هدف از این رویکرد، کاهش آسیب به بافت‌های اطراف، به حداقل رساندن خونریزی، و بهبود سریع‌تر در مقایسه با جراحی ستون فقرات باز سنتی است.
3. دسترسی به کانال نخاعی: جراح از ابزارهای تخصصی و یک فیبر لیزری نازک برای دسترسی به کانال نخاعی از طریق برش کوچک ایجادشده استفاده می‌کند. فیبر لیزر انرژی متمرکزی را برای هدف قرار دادن و از بین بردن بافت‌های ناسالم ساطع می‌کند.
4. رفع فشار: انرژی لیزر را می‌توان برای از بین بردن یا تبخیر بخش‌هایی از مواد دیسک، خارهای استخوانی یا سایر ساختارهایی که در تنگی نخاع نقش دارند، استفاده کرد. در نتیجه فضای بیش‌تری در کانال نخاعی ایجاد شده و فشار روی اعصاب کاهش پیدا می‌کند.

منابع:

اصول طب داخلی هاریسون 2022 ؛ فصل 14

جراحی عمومی لارنس 2018 ؛ فصل 30