شاید شما هم شنیده باشید که پرسیده می شود: «آب نخاع برای چی می کشن؟» یا عوارض نمونه برداری از آب نخاع چیست؟ عبارت آب نخاع در واقع عبارت عامیانه ای است که برای مایع مغزی نخاع به کار می رود. مخفف مایع مغزی نخاعی در زبان انگلیسی CSF است. مایع مغزی نخاعی درون و بیرون سیستم اعصاب مرکزی یعنی مغز و نخاع در حال تولید و گردش است.
نحوه کشیدن آب نخاع نیز به صورت کلی شامل موارد روبرو است: در یک محیط سرپایی انجام می‌شود، به پهلو دراز می‌کشید یا به حالت جنینی خم می‌شوید، ناحیه کمر تمیز و بی حس می‌شود؛ سپس سوزن نازکی به فضای بین دو استخوان در ستون فقرات وارد شده و مایع نخاعی جمع آوری می‌شود.
در این نوشتار به پرسش ها درباره کشیدن آب کمر یا همان مایع مغزی نخاعی، آب کمر کجا قرار دارد، آب کمر چیست، خطرات گرفتن آب نخاع در نوزادان، آزمایش آب نخاع برای چیست، عوارض خالی شدن آب کمر، و مراقبت بعد از کشیدن آب نخاع پرداخته شده است.
کشیدن آب کمر یعنی چه؟
برای کشیدن آب نخاع در زبان انگلیسی از اصطلاح Lumbar Puncture یا مخفف آن ال پی (LP) استفاده می شود. لومبار به معنی کمر یا کمری و پانکچر به معنای سوراخ کردن است. چرا؟ کشیدن آب نخاع از ناحیه کمر صورت می گیرد. به همین دلیل، در زبان مردم به مایع مغزی نخاعی، آب کمر هم گفته می شود. از سایر اصطلاحاتی که مردم استفاده می کنند هم خوب است نامی برده شود: آب نخاع، آب مغز، و آب کمر که شاید بقیه مصطلح تر است.
به هر حال مایع مغزی نخاعی یا همان آب کمر درون مغز تولید می شود. این مایع به پیرامون مغز و نخاع راه می یابد. به عبارت دیگر آب کمر یا همان مایع مغزی نخاعی در اطراف مغز و همچنین در اطراف نخاع یعنی تا بخش های پایین ستون فقرات قرار دارد.
یکی از مهم ترین وظایف مایع مغزی نخاعی محافظت فیزیکی از سیستم اعصاب مرکزی بدن است.
اکنون که می دانیم آب کمر چیست به خود آزمایش ال پی یا همان کشیدن مایع مغزی نخاعی پرداخته می شود. از شما دعوت می شود تا پایان این مقاله را مطالعه نمایید.
کشیدن آب کمر یا مایع CSF چگونه انجام می شود؟
برای نمونه برداری از مایع مغزی نخاعی یا همان آب کمر، یک سوزن را بین دو مهره کمری در پایین ستون فقرات وادر می کنند. بدین ترتیب پزشک می تواند مقدار کمی از مایع نخاع را که در اطراف نخاع قرار دارد، به داخل سوزن بکشد.
پاسخ به پرسشِ «آب نخاع برای چی می کشن؟»
کشیدن آب کمر یا همان آزمایش ال پی یکی از راه های تشخیص برخی از بیماری های دستگاه اعصاب مرکزی به شمار می رود. عفونت های این دستگاه مانند مننژیت و بیماری های عصبی مانند سندروم گیلن باره و مولتیپل اسکلروز یا همان ام اس از جمله بیماری هایی به شمار می روند که با کشیدن آب نخاع تشخیص داده می شوند. همچنین گاهی برای تشخیص خونریزی ها یا سرطان های دستگاه اعصاب مرکزی از آزمایش ال پی استفاده می شود.
ال پی برای انجام برخی از درمان ها هم کاربرد دارد. به عنوان نمونه، برای تزریق داروهای بیهوشی یا داروهای شیمی درمانی به داخل مایع مغزی نخاعی از همین روش ال پی استفاده می شود.
آزمایش آب نخاع برای چیست؟
علت نمونه برداری از مایع نخاع رسیدن به اهداف زیراست:
- نمونه برداری از آب نخاع برای تشخیص انواع عفونت، التهاب یا سایر بیماری ها
- اندازه گیری فشار مایع مغزی نخاعی
- تزریق داروهای بیهوشی یا شیمی درمانی یا سایر داروها به درون مایع مغزی نخاعی
- تزریق ماده حاجب (برای میِلوگرافی نوع عکس رنگی نخاع) یا ماده رادیو اکتیو(برای سیسترنوگرافی نوعی تصویر برداری پزشکی تخصصی) به داخل مایع مغزی نخاعی
جواب آزمایش آب نخاع
در نتیجه آزمایش آب نخاع به نکات زیر اشاره می شود:
- وجود عفونت ویروسی، باکتریایی یا قارچی شامل مننژیت (عفونت پرده خارجی مغز)، انسفالیت (عفونت بافت مغز) یا سیفلیس
- خونریزی اطراف مغز (خونریزی مغزی ساب آراکنوئید)
- انواع مشخصی از سرطان که مغز یا نخاع را گرفتار می سازند
- برخی از شرایط التهابی دستگاه عصبی مانند ام اس یا گیلن باره
- بیماری خود ایمنی دستگاه عصبی
- بیماری آلزایمر و سایر انواع زوال عقل
عوارض نمونه برداری از آب نخاع
اگرچه کشیدن آب نخاع به طور کلی یک کار بی خطر محسوب می شود؛ اما مانند هر کار پزشکی دیگری با خطراتی رو به رو است. در زیر به مهم ترین عوارض کشیدن آب نخاع در بزرگسالان و کودکان اشاره شده است.
سردرد بعد از LP
- سردرد بعد از کشیدن آب کمر شاید در حدود یک چهارم افراد را درگیر کند. علت بروز این عارضه، نشت مایع نخاع به بافت های اطراف محل تزریق است. سردرد بعد از کشیدن آب نخاع حدود چند ساعت تا دو روز بعد از انجام ال پی آغاز می شود. این سردرد ممکن است با تهوع یا استفراغ یا سرگیجه همراه باشد. جالب است بدانید که سردرد بعد از کشیدن مایع نخاع در وضعیت خوابیده برطرف می شود اما با نشستن یا ایستادن فرد، خودنمایی می کند. این سردردها گاهی ظرف چند ساعت خوب می شوند اما در برخی موارد هم یک تا چند هفته طول می کشند.
کمر درد بعد از کشیدن CSF
- کمردرد یا ناراحتی کمر بعد از نمونه برداری مایع مغزی نخاعی ممکن است رخ دهد. این درد ممکن است به نواحی پایین تر از جمله به ران تیر بکشد.
خونریزی در محل کشیدن مایع مغزی نخاعی
- خونریزی در محل تزریق شاید رخ دهد. به ندرت ممکن است خونریزی اپیدورال (در پرده های خارجی نخاع) حادث گردد.
فتق ساقه مغز
- عارضه ای بسیار نادر است فتق ساقه مغز به دنبال کشیدن آب کمر در مبتلایان به تومور مغزی یا سایر ضایعات فضا گیر ممکن است ظاهر شود. در این بیماران فشار داخل جمجمه به دلیل تومور مغزی زیاد است. با کشیدن آب نخاع، فشار کمتر در پایین جمجمه باعث بروز فتق ساقه مغز می گردد. به همین دلیل بهتر است قبل از کشیدن آب نخاع ام آر آی یا سی تی اسکن انجام شود تا تشخیص هر گونه تومور مغزی مسجل یا مردود شود. اگرچه زیر نظر یک پزشک متبحر و کارآزموده معاینه کامل و دقیق عصبی هم می تواند وجود یا عدم وجود تومور مغزی را نشان دهد.
خطرات گرفتن آب نخاع در نوزادان هم همین مواردی است که در بالا به آنها اشاره شد؛ با این تفاوت که نوزادان قادر به بیان درد نیستند و به جای آن گریه می کنند یا بی قرار می شوند.
آمادگی پیش از کشیدن آب نخاع
پیش از این که آزمایش ال پی به انجام برسد، کادر درمان از بیمار سوابق پزشکی او را جویا می شوند و او را مورد معاینه قرار می دهند. دیدن جواب آزمایش خون به ویژه بررسی وضعیت انعقادی فرد اهمیت زیادی دارد. همان طور که در بخش های پیشین ذکر شد، درخواست سی تی اسکن یا ام آر آی هم ممکن است لازم باشد.
تغییرات در داروها و غذاها قبل از کشیدن آب کمر
کادر درمان به بیمار می گویند که چه نکاتی را در مورد مصرف غذاها، نوشیدنی ها و داروها قبل از ال پی باید رعایت نماید. بیمار باید مصرف هر گونه داروی رقیق کننده خون یا ضد انعقاد را به آگاهی پزشک برساند. وارفارین، کلوپیدوگرل و آپیکسابان برخی از این داروها هستند. همچنین اگر بیمار به دارویی حساسیت دارد یا هنگام بی حسی های موضعی پیش از این با مشکل مواجه شده است، باید حتما این موارد را با کادر درمان در میان بگذارد.
چگونگی کشیدن آب نخاع
نمونه برداری از آب نخاع هم در کلینیک، هم در بیمارستان، قابل انجام است. به طور معمول، کادر درمان در مورد عوارض کم شدن مایع مغزی نخاعی و سایر عوارض نمونه برداری از آب نخاع با بیمار صحبت می کنند. لازم است بیمار هم نگرانی ها و پرسش های خود را در مورد ال پی با پزشک یا پرستار در میان گذارد.
برای گرفتن آب نخاع در نوزادان و کودکان ممکن است شرایط چنین ایجاب نماید که لازم باشد یکی از والدین در اتاق حضور داشته باشد. در سایر شرایط، به طور معمول، این امکان وجود ندارد. با این حال، می توانید در این مورد از کادر درمان سوال کنید.
قبل از کشیدن آب نخاع
از بیمار خواسته می شود لباسی شبیه لباس بیماران در اتاق عمل بپوشد. اگرچه در برخی از موارد، نیازی به تعویض پوشاک وجود ندارد و بیمار با همان لباس خودش ال پی می شود.
برای انجام نمونه برداری مایع مغزی نخاعی، بدن بیمار در وضعیت خاصی باید قرار گیرد. پزشکان مختلف ممکن است وضعیت های گوناگونی را پیشنهاد دهند. وضعیتی که بیشتر پزشکان از آن استفاده می کنند بدین ترتیب است که بیمار به پهلو دراز می کشد و زانوهای خود را در شکم جمع می نماید. برخی از پزشکان ترجیح می دهند بیمار در حالت نشسته روی یک جسم سخت مثلا روی سطح میز خم شود. در این حالت ها کمر دولا می شود و فاصله بین مهره های کمری به بیشترین میزان خود می رسد و کشیدن آب کمر را تسهیل می نماید. در این حالت، موضع تزریق شسته شده، ضدعفونی می گردد و سپس با پوششی استریل فرا گرفته می شود.
در ال پی نوزاد و کودک لازم است تا فرد دیگری بیمار را در وضعیت دلخواه پزشک، ثابت نگه دارد.
حین گرفتن مایع نخاعی
این کارها انجام می شود:
- یک داروی بی حسی موضعی در کمر تزریق می شود تا محل ال پی بی حس گردد. به طور معمول، داروی بی حسی پس از مدت کوتاهی اثر می کند.
- یک سوزن بین دو مهره کمری ستون فقرات وارد می شود و از پرده های خارجی نخاع می گذرد تا به کانال نخاع برسد. در این مرحله بیمار ممکن است احساس فشار کند.
- وقتی سوزن در این محل قرار گرفت از بیمار درخواست می شود که وضعیت بدن خود را کمی تغییر دهد.
- فشار مایع مغزی نخاعی اندازه گیری می شود. مقدار کمی از آب کمر به داخل سرنگ کشیده می شود. دوباره فشار مایع مغزی نخاعی سنجیده می شود.
- سوزن از کمر خارج می شود و یک پانسمان روی محل تزریق قرار می گیرد.
برداشت مایع نخاع در حدود 45 دقیقه زمان می‌برد. به طور معمول، بیمار باید در پایان این کار مدتی را به پشت دراز بکشد. برای گرفتن آب نخاع در نوازدان و کودکان ممکن است از سونوگرافی برای مشاهده مسیر عبور سوزن ال پی استفاده شود. سونوگرافی کمک می کند که پزشک بیش از حد لازم سوزن را در کانال نخاع نوزاد یا کودک فرو نبرد.
مراقبت بعد از کشیدن آب نخاع
استراحت و دارو دو مورد مهم در مراقبت بعد از کشیدن آب نخاع به شمار می آیند. بسیاری از این مراقبت‌ها مانند مراقبت های بعد از جراحی دیسک کمر هستند.
استراحت بعد از کشیدن آب نخاع
روزی که ال پی انجام می شود بیمار نباید در هیچ گونه فعالیت بدنی شدید شرکت کند. به شرطی در همان روز ال پی بیمار می تواند به کار بپردازد که کارش با فعالیت جسمی همراه نباشد. در مورد فعالیت های بدنی حتما پیش از ترک کلینیک یا بیمارستان با کادر درمان مشورت نمایید.
مصرف داروی مسکن برای کنترل درد بعد از کشیدن آب نخاع
یک داروی مسکن معمولی مانند استامینوفن می تواند برای کاهش سردرد و کمر درد بعد از نمونه برداری مایع نخاعی کافی باشد. اگر با چنین دارویی سردرد بهبود نیافت بهتر است برای مداوای آن با کادر درمان یا پزشک معالج تماس بگیرید.
هزینه آزمایش مایع نخاعی
در مورد تحت پوشش بودن هزینه آزمایش ال پی بهتر است با مسئولین بیمه اصلی و بیمه تکمیلی درمان صحبت کنید. تقریبا همه بیمه های اصلی مانند بیمه تامین اجتماعی و بیشتر بیمه های تکمیلی هزینه کشیدن آب نخاع را تا سقف خاصی تقبل می کنند.
نتایج آزمایش آب نخاع
نمونه مایع مغزی نخاعی که از ال پی به دست می آید، به آزمایشگاه تشخیص طبی فرستاده می شود. تکنسین آزمایشگاه آب کمر را از جهت موارد زیر تحت بررسی و آزمایش قرار می دهد.
- ظاهر کلی مایع مغزی نخاعی تقریبا شفاف و بی رنگ است. اگر آب نخاع به رنگ نارنجی، زرد یا صورتی باشد نشانه یک خونریزی غیر طبیعی است. اگر آب کمر سبز رنگ باشد بیشتر وجود عفونت را مطرح می سازد.
- میزان پروتئین (کل پروتئین و اندازه گیری یک پروتئین خاص بر حسب شک پزشک به بیماری) مایع مغزی نخاعی اگر بیشتر از 45 میلی گرم در دسی لیتر باشد، احتمال عفونت یا یک واکنش التهابی دیگر، بیشتر می شود.
- تعداد گلبول های سفید موجود در آب نخاع تا 5 عدد در میکرو لیتر طبیعی به شمار می آید. اگر شمار گلبول های سفید بیشتر باشد باید به عفونت یا التهاب فکر کرد.
- قند یا گلوکز موجود در مایع مغزی نخاعی اگر کم باشد، نشانه عفونت یا تومور است.
- وجود میکروب در آب نخاع می تواند علامت عفونت باشد و
- سلول سرطانی هم قویاً وجود تومور مغزی و یا تومور نخاعی را مطرح می نماید.
بدیهی است که اطلاعات به دست آمده حین گرفتن آب نخاع مانند فشار مایع مغزی نخاعی، نتایج آزمایش ال پی را کامل می کند.
جواب آزمایش آب نخاع چند روز طول می کشد؟
پاسخ دادن به این پرسش آسان نیست. به طور معمول و بر اساس برخی منابع نظیر این مقاله علمی، چند روز طول می کشد تا جواب آزمایش ال پی مشخص شود. گاهی این مدت بیشتر هم می شود. در مورد زمان دریافت جواب آزمایش آب نخاع با آزمایشگاه در تماس باشید.
وقتی برای بررسی جواب آزمایش ال پی به پزشک مراجعه می کنید، بهتر است پرسش هایی را که در دارید، مطرح نمایید:
- با توجه به نتیجه به دست آمده، قدم بعدی چیست؟
- بیمار چه کارهایی را باید انجام دهد یا مراعات نماید؟
- آیا لازم است در ادامه روند درمان آزمایش ال پی دوباره تکرار شود؟
آمار جهانی استفاده از آزمایش آب نخاع
میزان استفاده از این اقدام درمانی در ناحیه‌های مختلف دنیا بر اساس میزان دسترسی راحت به تجهیزات درمانی متفاوت است؛ برای مثال در آمریکا بر اساس منابع موجود در سایت پلوس وان در سال 2010 نزدیک به 362718 مرتبه از این آزمایش استفاده شده است، در صورتی که در کشورهای غیر پیشرفته این آمار به صورت غیر رسمی نزدیک به یک دهم است. بر اساس آمار موجود می‌توان اینگونه اظهار نظر کرد که هر چقدر سطح دسترسی به گزینه‌های درمانی ایده آل بیشتر باشد، بیماران راحت‌تر و سریع‌تر از خدمات درمانی نظیر کشیدن آب نخاع، آزمایش مایع نخاع بهره‌مند می‌شوند، متاسفانه با بررسی منابع ملی به مقدار واقعی انجام این آزمایش در کشورمان پی نبردیم.
در رابطه با کشیدن آب نخاع بیشتر بدانید
پی بردیم که جریان کشیدن آب نخاع به صورت سرپایی انجام می‌شود و کافی است تا شما دراز بکشید تا با بی حس کردن موضع مدنظر برای برداشت آب نخاع کار شروع شود و بعد از برداشت، به خوبی محل مورد اشاره پانسمان خواهد شد. مدت زمان دریافت پاسخ آزمایش آب نخاع نیز بازه مشخصی ندارد و باید با آزمایشگاه مدنظرتان در این رابطه تماس داشته باشید. در برخی از اوقات عوارضی بعد از این اقدام مانند: سردرد، کمر درد و مواردی از این دست برای بیمار پیش می‌آید.
در جدیدترین بررسی‌های انجام شده در رابه با فرایند کشیدن آب نخاع، استفاده از تجهیزات به روز مورد توجه قرار گرفته است. در آخرین تحقیقات انجام شده در این زمینه شاهد استفاده از سوزن‌هایی هستیم که درد سر و کمر درد بیمار را پس از تکمیل شدن نمونه برداری به مراتب کاهش می دهد و قابلیت کنترل جریان، نگهداری بهینه مایع نخاعی و افزایش سرعت CSF را دارد.
