کمردرد دومین علت مراجعه بیماران به مراکز درمانی می‌باشد و بیش از 80% مردم حداقل یک نوبت در طی زندگی خود، درد حاد کمر را تجربه کرده‌اند. همچنین کمردرد مهم‌ترین علت بروز ناتوانی در افراد زیر 45 سال را به خود اختصاص می‌دهد. ستون فقرات از 26 استخوان تشکیل شده است و در بین این استخوان‌ها، تعدادی غضروف حلقوی شکل قرار گرفته است که به آن‌ها دیسک گفته می‌شود. یک قوس استخوانی از مهره‌ها به سمت عقب تشکیل می‌شود و قرار گرفتن این قوس‌ها روی هم یک کانال را ایجاد می‌کند که با توجه به قرارگیری نخاع در آن، به آن کانال نخاعی گفته می‌شود. اگر به علت بیرون زدگی دیسکِ بین‌مهره‌ای، فشار بر روی نخاع و اعصاب نخاعی وارد شود، فرد آن را به صورت یک درد تیرکشنده در مسیر آن عصب (که عمدتا به سمت پاها حرکت می‌کند)، حس می‌کند.
درخواست مشاوره رایگان
برای دریافت مشاوره اولیه توسط دکتر یزدان پناهی فرم زیر را پر کنید.
مشکلات دیسک کمر
مشکلات دیسک کمر یکی از شایع‌ترین علل کمردرد در سطح جهان می‌باشد و بیش‌تر از همه، افراد میانسال تا مسن را درگیر می‌کند. تقریبا سالانه از هر 50 نفر، یک نفر مبتلا به بیرون زدگی و چه بسا پارگی دیسک کمر می‌شود. عمده علل بیرون زدگی دیسک، کارهای فیزیکی سنگین مثل بلند کردن وسایل سنگین می‌باشد. همانطور که پیش‌تر توضیح داده شد، اگر دیسک کمری بیرون زدگی پیدا کند، می‌تواند بر روی نخاع و ریشه‌های اعصاب نخاعیِ آن ناحیه، فشار وارد کند. با توجه به این که این اعصاب به سمت پاها حرکت می‌کنند، علائم بیماری در پاها دیده می‌شود.
دیسک کمر خفیف چگونه است؟
اگر بیمار دیسک‌های سالمی داشته باشد و آسیب وارد شده هم خفیف باشد، در این صورت بیرون‌زدگی دیسک خفیف خواهد بود و چه بسا بیمار هیچگونه کمردردی هم نداشته باشد؛ ولی عمده‌ی بیماران کمردرد را تجربه می‌کنند. معمولا در بیرون زدگی‌های خفیف، بر روی اعصاب و نخاع فشار وارد نمی‌شود و در نتیجه بیمار هیچونه علامتی در پاها نخواهد داشت.
دیسک کمر شدید چگونه است؟
زمانی که آسیب وارد شده شدید باشد و بیمار دیسک‌های سالمی نداشته باشد (مثلا در افراد چاق) ، در این صورت بیرون زدگی دیسک شدید خواهد بود و ممکن است که پارگی دیسک هم اتفاق بیوفتد. در این صورت، بر روی نخاع و اعصاب نخاعی فشار وارد می‌شود و علائم نورولوژیک برای بیمار ایجاد خواهد شد که ممکن است به جراحی دیسک کمر نیاز داشته باشد.
علائم دیسک کمر خفیف چگونه است؟
در موارد خفیف، ممکن است که فرد هیچگونه علامتی نداشته باشد یا صرفا به هنگام افزایش فشار داخل شکمی مثلا به‌هنگام عطسه، سرفه، اجابت مزاج و دفع ادرار، دچار کمردرد شود.
در صورت وجود کمردرد، بیمار یک درد نسبتا شدید و تیرکشنده را در محل بیرون زدگیِ دیسک احساس می‌کند. معمولا درد بیمار با خم شدن به سمت جلو و طرفین بدتر می‌شود و لذا این افراد از خم کردن کمر خود اجتناب می‌کنند. درد بیمار با نشستن بدتر می‌شود؛ در نتیجه این بیماران تمایل به دراز کشیدن دارند.
همچنین همانطور که اشاره شد، با توجه به اثر فشاری دیسک بر روی ریشه‌های اعصاب نخاعی، این اعصاب تحت فشار قرار می‌گیرند و علائمی را برای بیمار ایجاد می‌کنند. اگر بیرون زدگی دیسک خفیف باشد، بیمار ممکن است هیچگونه مشکلی در پاها نداشته باشد یا ممکن است که یک درد تیرکشنده (گاهی بیماران آن را به برق‌گرفتگی تشبیه می‌کنند) به سمت پاها گسترش یاید. این درد معمولا از پشت باسن و ران عبور می‌کند و به سمت ساق و کف پا پیش می‌رود که به آن درد سیاتیک می‌گویند (چون عصبی که تحت فشار قرار می‌گیرد، سیاتیک نام دارد).
در صورتی که با علائم پیشرفته کمردرد مواجه هستید بهتر است توسط یک جراح متخصص ویزیت شوید. دکتر محمود یزدان پناهی یکی از بهترین و حاذق‌ترین پزشکان در این زمینه می‌باشد و پیشنهاد تیم ما به شما بیماران عزیز است.
تفاوت دیسک کمر خفیف و شدید
در موارد خفیف بیرون زدگی، معمولا بر روی اعصاب فشار وارد نمی‌شود ولی در موارد شدید، اعصاب و نخاع تحت فشار قرار می‌گیرند و علائم نورولوژیک برای بیمار ایجاد می‌شود؛ این علائم عبارتند از:
- بی‌حسی و احساس سوزن سوزن شدن در پاها و ناحیه‌ی تناسلی
- ضعف عضلانی و اختلال حرکتی
- بی‌اختیاری در دفع ادرار و اجابت مزاج
این علائم معمولا در بیرون زدگی خفیف دیده نمی‌شود. موارد خفیف معمولا نیازی به اقدامات جراحی ندارند ولی موارد شدید اغلب نیاز به جراحی و در مواردی جراحی اورژانسی دارند.
دیسک کمر خفیف در بارداری
در بارداری به علت افزایش وزن و افزایش فشار داخل شکمی، فشار بیش‌تری بر دیسک‌های کمری وارد می‌شود ولی بیرون زدگی دیسک به علت بارداری، معمولا رخداد نادری محسوب می‌شود؛ مگر اینکه بیمار مبتلا به چاقی باشد یا پوکی استخوان داشته باشد.
با این حال، به علت فشارِ اعمال شده بر دیسک‌ها طی بارداری، احتمال بیرون زدگی آن‌ها به دنبال آسیب‌های وارده افزایش می‌یابد.
لازم به ذکر است که بیرون زدگی دیسک کمری برای نوزاد خطری ایجاد نمی‌کند.
اقدامات تشخیصی دیسک کمر
برای تشخیص بیرون زدگی دیسک‌کمر باید از روش‌های تصویربرداری استفاده کرد. MRI روش ارجح برای تشخیص مشکلات مربوط به دیسک می‌باشد. همچنین استفاده از روش CT myelography هم می‌تواند مفید باشد؛ در این روش بیرون زدگی دیسک و اثر فشاریِ وارد شده بر روی نخاع تشخیص داده می‌شود.
استفاده از نوار عصب و عضله (EMG-NCV) در کنار روش‌های تصویربرداری مثل CT اسکن می‌تواند تا حد زیادی دقت تشخیصی را افزایش دهد.
آیا دیسک کمر خفیف درمان می‌شود؟
به طور کلی نزدیک به 67% درصد افرادی که دچار بیرون زدگی دیسک می‌شوند، در عرض 6 ماه تقریبا به صورت کامل بهبود می‌یابند و دیسک به سر جای خود بر می‌گردد؛ فلذا بهتر است که سریعا تصمیم به انجام عمل جراحی نگرفت و حداقل به مدت 6 تا 8 هفته صبرکرد. به‌طور کلی، بیش از 90% بیماران به‌طور کامل بهبود می‌یابند و کمتر از 10% آن‌ها به جراحی نیاز پیدا می‌کنند.
مراقبت‌های دیسک کمر خفیف
استراحت یکی از مهم‌ترین اقدامات برای بهبود بیرون زدگی دیسک کمری است؛ ولی این به معنای دراز کشیدنِ طولانی مدت در بستر نیست. طبق توصیه‌های موجود در منابع معتبر، استراحت در بستر باید حداکثر 24 الی 48 ساعت باشد و پس از آن، بیمار باید به فعالیت‌های روزمره‌ی خود ادامه بدهد. بیمار باید این فعالیت‌ها را برحسب توان خود تنظیم نماید و از اعمال فشار مضاعف به کمر خود اجتناب کند؛ به عنوان مثال باید برای مدتی از انجام فعالیت‌های سنگین ورزشی پرهیز کند.
ورزش برای دیسک کمر خفیف
انجام یکسری از فعالیت‌های بدنی برای دیسک کمر مفیدند؛ یکی از این فعالیت‌ها به این صورت است که:
- بر روی شکم خود دراز بکشید
- دست‌های خود را از آرنج خم کنید و زیر شانه‌های خود قرار دهید
- مثل حالت شنو رفتن (Push ups) ، شانه‌های خود را بالا بیاورید؛ در حالی که کمر و لگن شما روی زمین قرار دارد.
- این وضعیت را برای 30 ثانیه حفظ کنید.
- این فعالیت را چندین بار در روز به مدت 5 تا 10 دقیقه تکرار کنید.
درمان دیسک کمر خفیف
درمان دارویی‌ای که مشکل دیسک کمر فرد را به‌طور کامل برطرف کند و دیسک را به سر جای خود برگرداند وجود ندارد و درمان‌هایی که استفاده می‌کنیم صرفا مسکن هستند و درد بیمار را کاهش می‌دهند.
داروهای مورد استفاده عبارتند از:
- استامینوفن
- داروهای NSAID مثل دیکلوفناک (آلفن ایکس)، ناپروکسن، سلکوکسیب، ایبوپروفن، ایندومتاسین، ملوکسیکام، پیروکسیکام و…
استفاده از این داروها در افرادی که مشکلات کلیوی،کبدی، زخم و سابقه خونریزی گوارشی، نارسایی قلبی و… دارند، باید با احتیاط صورت بگیرد.
با توجه به اینکه این داروها می‌توانند زخم و خونریزی گوارشی ایجاد کند، بهتر است در کنار آن‌ها از داروهای ضداسید مثل امپرازول (20 میلی‌گرم نیم ساعت قبل از صبحانه) یا فاموتیدین (20 یا 40 میلی‌گرم هر 12 ساعت یکبار) استفاده کرد.
استفاده از سلکوکسیب در افرادی که سابقه‌ی شخصی یا خانوادگی بیماری قلبی دارند، ممنوع است.
- کورتون: از کورتون‌ها مثل پردنیزولون 5 میلی‌گرم به‌وفور برای درمان دردهای کمری استفاده می‌شود ولی به‌رغم اثربخشی مناسبی که دارند، توصیه نمی‌شود؛ چون مصرف طولانی‌مدت آن‌ها می‌تواند باعث بروز مشکلاتی مثل خونریزی گوارشی، پوکی استخوان، دیابت، مشکل کلیوی و… شود. ولی تزریق اپی‌دورال (در اطراف نخاع) به‌مدت 5 روز، در کاهش درد بیماران موثر بوده است.
- اپیوئیدها (مخدرها): به علت عوارض ناشی از این داروها، معمولا به عنوان خط اول از آن‌ها استفاده نمی‌شود؛ مگر زمانی که درد بیمار خیلی شدید باشد و به سایر داروها جواب ندهد. اپیوئیدهایی که مورد استفاده قرار می‌گیرد عبارتند از: کدئین، اکسی‌کدون، مورفین، هیدرومورفون، متادون و…
این داروها عوارضی مثل خارش، یبوست و تهوع ایجاد می‌کنند. همچنین به‌علت خواب‌آلودگی، ریسک حوادث و سوانح (تصادف، سقوط از ارتفاع و…) را افزایش می‌دهند؛ لذا هنگام استفاده ار این داروها باید از رانندگی و انجام فعالیت‌های پرخطر پرهیز کرد. مهم‌ترین عارضه استفاده از اپیوئیدها، اعتیاد به آن‌هاست؛ پس به هیچ وجه به‌صورت خود درمانی و بدون دستور پزشک از این داروها استفاده نکنید.
اسپاسم عضلانی یکی از یافته‌های بسیار شایع همراه با دیسک کمری است. استفاده از شل‌کننده‌های عضلانی مثل متوکاربامول می‌تواند این اسپاسم را برطرف کند و درد بیمار را کاهش دهد. همچنین این دارو اثرات خواب‌آور هم دارد؛ در نتیجه برای بیمارانی که به علت درد نمی‌توانند بخوابند، مفید است.
استفاده از روش‌های فیزیوتراپی، ماساژ درمانی، تحریک الکتریکی (الکترودرمال)، هیچ‌کدام برای درمان دیسک کمری تایید نشده‌اند ولی در کنترل درد موثرند و می‌توانند درد بیمار را کاهش دهند.
و در آخر باید گفت که موارد شدید و مقاوم به درمان، باید تحت عمل جراحی قرار بگیرند. در این روش، دیسک آسیب‌دیده را خارج کرده و دو مهره مجاور آن را به یکدیگر متصل (فیوژن) می‌کنند. همچنین استفاده از دیسک‌های مصنوعی (پروتز) بسیار رایج است.
منابع:
- اصول طب داخلی هاریسون 2022 ؛ فصل 14
- درسنامه بیماری‌های مغز و اعصاب ؛ فصل 11
